78562 Obraz (52)

nych leżących u podstaw zainteresowania odbiorcy dziełem artystycznym. Zgodnie z założeniem semantyki kognitywnej, większa część procesu konceptualizacji przebiega w nieświadomości widza, co wyjaśnia możliwość funkcjonowania metafor jako konceptualizacji, pozwalających na szybkie pojmowanie oglądanych zdarzeń. Dla badacza teatru istotnym zadaniem pozostaje rozszyfrowanie tego procesu w celu dotarcia do motywacji, które formują ostateczny kształt interpretacji. Dzięki temu możliwe staje się określenie zależności między zabiegami inscenizacyjnymi a znaczeniami nadawanymi im przez widzów teatralnych. Wyobrażenia metaforyczne powstają bowiem w wyniku konfrontacji tego, co widzowie dostrzegają na scenie, z ich indywidualnymi przekonaniami i wiedzą.

Na podstawie propozycji Lakoffa oraz przedstawionych w tej pracy analiz metafor można wyróżnić kilka zasadniczych aspektów konceptualizacji metaforycznej, które należy wziąć pod uwagę podczas jej analizowania.

.Metafory stanowią część struktur pojęciowych, tworząc systematyczny układ wzajemnych powiązań. Koherencja tego systemu oraz jego logika pozwalają przyjąć zbiór pojęć metaforycznych za fundament naszego codziennego myślenia i wnioskowania.

Podstawą koherencji metafor jest ich zakotwiczenie w ludzkim doświadczeniu za pośrednictwem elementu źródłowego. Takie zakotwiczenie umożliwia wnioskowanie o pojęciach bardziej dla nas abstrakcyjnych stanowiących element metaforyzowany.

Proces konceptualizacji metaforycznej wyrasta z konfrontacji kontekstów kognitywnych, wpisujących się w struktury poznawcze, podporządkowanych jednocześnie regule relewancji. Kontekstami istotnymi dla odbioru przedstawienia teatralnego, jakie dają się wyróżnić, są informacje odbierane podczas oglądania przedstawienia teatralnego, doświadczenia nabyte w procesie codziennej interakcji z otaczającym światem lub wiedza zdobyta poza bezpośrednim doświadczeniem oraz znajomość konwencji teatralnych.

Dla pełnej charakterystyki metafory w teatrze, obok reguł interpretacji należy także wymienić jej zdolność do poszerzania możliwości oddziaływania inscenizacji na widza:

•    Przedstawianie tego samego pojęcia w różnych ujęciach metaforycznych pozwala uwypuklać wybrane aspekty, kosztem innych.

•    Stworzenie możliwości unaoczniania znaczeń abstrakcyjnych spełnia szczególną funkcję w teatrze, który rzadko posługuje się skonwencjonalizowanym kodem znaków wizualnych odpowiadających znaczeniom abstrakcyjnym.

•    Odwołanie się do doświadczenia widza w celu przybliżenia trudnych lub obcych mu treści.

Możliwość zakotwiczenia komunikowanych treści w doświadczeniu odbiorcy odgrywa także istotną rolę w kontekście relewancji, którą należy rozpatrywać w odniesieniu do skali kosztów i korzyści. Metafora, dzięki odwołaniu się do doświadczenia odbiorcy, zmniejsza bowiem koszty pojmowania przedstawianych zdarzeń i obrazów. Pozwala wykorzystać widzowi wiedzę, która stanowi dla niego na tyle dobrze znany teren, że porusza się po nim bez większych trudności. Mówiąc o skali kosztów, trzeba także pamiętać, że odbiorca szacuje spodziewane trudności interpretacyjne nie post factum, ale już na samym początku procesu konceptualizacji. Jeśli więc przedstawiane treści będą sprawiały wrażenie zawiłych i nieznanych, widz może nawet nic próbować ich rozumieć, spodziewając się zbyt dużego wysiłku intelektualnego. Tymczasem obraz, który odwołuje się do jego indywidualnego doświadczenia, będzie sprawiał wra-żenić łatwiejszego do rozszyfrowania, a tym samym zachęcał do podjęcia wysiłku interpretacyjnego. Z kolei przypisane do metafory wartości artystyczne pozwalają domniemywać, że toid interpretacji zostanie wynagrodzony w postaci przeżyć estetycznych. Poszczególne obrazy metaforyczne w teatrze nie powinny jednak zazwyczaj sprawiać odbiorcy zbyt wielkich trudności interpretacyjnych, nawet jeśli ostateczne znaczenie metafory miałoby się okazać nader wartościowe. Rozwijająca się akcja spektaklu teatralnego domaga się ciągłej uwagi widza, a zbyt intensywne i długie rozważania nad minionym obrazem mogą spowodować przeoczenie informacji ważnych dla zrozumienia całości przedstawienia.

Tak więc metafora teatralna musi być rozpatrywana w kontekście zasady relewancji, określanej przez skalę kosztów i zysków. Mieczysław Porębski ma bowiem rację, ż.e „w warstwie konotacyjncj wyinterpretować można wszystko, jeśli się tylko bardzo chce”. Nic wszystkie interpretacje są jednak warte trudu, jaki widzowie podejmują dla zrozumienia zaskakujących działań postaci czy też. dziwnych przedmiotów i obrazów pojawiających się na scenie.