79056 SCX 3200 111106341504

XIII.    Woiewodztwa y miasta ziem pruskich, na zawsze konserwowane będą circa jura legitima ich, et conformiter ad privilegiuw incorporationis.

XIV.    Woiewodztwo inflantskie, przy paktach subiectionis et unionis, tudzież przy ordynacyach, y prawach, temuż wwodztwu służących, w konstytucyach opisanych, na zawsze konserwowane być ma.

XV.    Xięstwo Kurlandzkie, y Semigalskie, na zawsze circa pada subjectionis de anno 1561 et circa formam regiminis de anno 1617 zostawać powinny, bez żadney na wieczne czasy in forma regiminis ich aktualnie existentis, odmiany.

XVI.    Powiat piltyński przy prawach, z ktoremi od Króla IMci Duńskiego; de anno 1585 iako część Inflant był Polszczę przywrócony, przy stanie świeckim na zawsze zostanie, y circa formulam regiminis, de anno 1617 wieczyście zachowany być powinien.

XVII.    Liberum veto, na Seymach wolnych, in materiis Status, w zupełney mocy zachowane być zawsze powinno, a te materye Status unanimitate zawsze decydowane być maią, zachowuiąc na wieczne czasy każdey osobie składaiącey Seym moc zniszczenia actwitatis Seymowania in materiis Status przez iedną szczegulnie kontradykcyą wolnego głosu ustnie, albo przez manifest uczynioną.

XVIII.    lus emphyteusis, iak iest w prawie opisane, po wszystkich państwach Rzeczypospolitey, na gruntach prawdziwie pustych, et cum evidenti utilitate directi domini pozwalane być ma, a nadanie iego przez Króla IMci w dobrach stołowych, przez starostów y dzierżawców w krolewszczyznach, za konfirmacyą iednak królewską, w dobrach zaś duchownych przez duchowieństwo, praecedente assensu zwierzchności duchowney, za konfirmacyą królewską: generalnie in omnibus beneficiis collationis, et nominationis Regiae, a w dobrach szlacheckich za wolą dziedzica, dotrzymane każdemu być powinno; ktorego to prawa otrzymywanie, nie tylko obywatelom Polskim, ludziom iednak wolnym, ale y z obcych kraiow przychodniom, także wolnym, mieszczanom, y rolnikom po miasteczkach, y wsiach będzie wolne; a takowy emphiteuta przychodzień, po trzech lat mieszkania w państwach Rzeczypospolitey, za rodowitego w kraiu obywatela, w swoim mieyskim, lub rolniczym stanie ma być poczytany. Propinacya po mieyscach in emphyteusim danych circa dominos directos firndi zostawać powinna.

XIX.    Całość dominij, et proprietatis stanu szlacheckiego, nad dobrami ziemskiemi, dziedzicznemi, y ich poddanemi, według praw statutowych niegdy odeymowana, ani zmnieyszana być nie ma. Jus iednak vitae, et necis poddanego w ręku dziedzica być nie ma, lecz gdy poddany kryminał popełni, do sądu ziemskiego, lub grodzkiego, lub mieyskiego w miastach większych, oddany być powinien.

XX.    Gdy nie tylko prawa Boskie, ale też ustawy oyczyste narodowe, mianowicie statut W. X. Lit. w artykule pierwszym, w rozdziale dwunastym, y konstytucya 1726 sub titulo: Mężoboystwa, mieć chcą, y nakazują, ażeby się nikomu swywolnie, zuchwale, rozmyślnie, y dobrowolnie, w nadzieię okupu pieniężnego, krwi ludzkiey rozlewać, y za głowę zabitego szacunku stanowić nie godziło, waruie się iak naiuroczyściey, iż odtąd, iako szlachcic za szlachcica, a chłop za chłopa gardłem karany być ma, tak gdyby się trafiło, żeby szlachcic chłopa złośliwie, y nieprzypadkowo, ale dobrowolnie, rozmyślnie na śmierć zabił, tedy takowy, nie iuż zapłaceniem, y głowszczyzną temu, i /.yim on był poddanym, lecz utratą własney głowy swoiey karany w sądzie* przywoitym hyc powinien: zachowując w tey mierze dowod y postępek prawny, oraz obrony stronom in toto, według przepisów w tymże statucie W.X.L. y konstytycyach seymowych. A co się ściąga do zranienia, skaleczenia, lub ochromienia, alias mutylacyi na ktoremkolwiek członku, tedy w takowych sprawach, iak nayściśleysza sprawiedliwość dla ukrzywdzonych, rostropności, y sumienney surowości sędziów, y sądów in /iiiis competentibus zostawuie się, ażeby podobne występki, pro qualitate zadanych ran, cl unulilione osob, którym zadane będą, sądzili, y karali.

XXI.    lako jura Majestatica, utrzymywane zawsze być powinny, y według nich posłuszeństwo narodu Krolom Ich Mciom na zawsze iest winne; tak gdyby który / Królów co z spraw kardynalnych narodowych, lub ex pactis conventis z tymże narodem pod przysięgą zawartych, złamał y zachowywać nie chciał, natenczas, według porządku konslytucyi 1607 opisanego, tenże naród od posłuszeństwa Krolowi IMci wolnym będzie; ktoby zaś Króla IMci niesprawiedliwie na Seymie publicznie obwiniał, według konslytucyi 1609 sądzony, y przykładnie karany być ma.

XXII.    Dobra, y possessye duchowne, y szlacheckie, sub jus Majestaticum bez konwikcyi prawem pociągani być nie maią, y przywiley na nie przed dowiedzeniem llqtii(li juris Regii et antę cognitionem naturae bonorum biorący, do possessyi takowych dóbr brać się nie powinien.

XXIII.    lus caducum na maiątek cudzoziemca w państwach Rzeczypospolitey bezdzietnie, et sine testamento zmarłego, dotąd ad jura Regalia należące, na przyszły i /as dawane nie będzie, ale sukcessorowie demortui, substantiam et omnem appellectilem iego repetere będą mogli, relicta z tego wszystkiego decima parte in natura, vel in pecunia, juxta taxam rerum, miastu lub panu mieysca, na którym ten i ndzoziemiec mieszkał, to iednak beneficium dla cudzoziemców nie ma currere, tylko ad Ilimiium a die obitus krewnego ich w Polszczę; dla czego trzykrotnie co rok obwieszczono będzie, iako cudzoziemiec ten a ten, w tym a w tym mieyscu umarł, , pozostała po nim fortuna, iako się z inwentarza zaraz post fata urzędownie spisanego pokaże, sukcessorom iego wydana będzie; byle się w rzeczonym czasie z auten-tyiznemi dowodami bliskości pokrewieństwa z umarłym przed przyzwoitą zwierzchnością popisali; po wyiściu albowiem trzech lat, ad fiscum Regium devolvetur.

XXIV.    Termin sześcioniedzielny wyznaczony na Seymy ordynaryine, a dwunie-d/ielny na Seym extraordynaryiny, nie będzie mógł być przedłużony, ani Seymy nie będą być mogły limitowane, tylko per unanimitatem w czasie wolnego Seymu.

Wszystkie te prawa kardynalne w żadnym czasie, pod żadnym pretextem, przez kogokolwiek, ani przez same konfederacye, ani nawet pod czas bezkrólewia udziałane, ani per unanimitatem nie będą mogły być odmieniane, y wzruszane. Ktoby więc przeciwko tym prawom, albo iednemu z nich postępował, takowy za nieprzyjaciela oyczyzny ma być poczytany, y iako taki ukarany.

Materye Status

I. Nie będzie można na Seymie wolnym bez jednomyślnego zezwolenia stanów K/cczypospolitey, powiększenia żadnego, lub odmiany podatków raz ustanowionych, lako też odmiany taryfł stanowić, pod jakimkolwiek bądź pretextcm.