79284 skanowanie0017 (18)

•sformułowanie nie jest wiec zupełnie ścisłe. Tema^ tern „Brzeziny" jest człowiek ja'ko „byt-ku-śmier-cTL..

egzystencjalną — jest .'ciągle obecna w samej' strukturze 'ludzkie życia, które może być 'dlatego nazwane bytem Skazanym na , zakończenie, „bYtem-ku-śmierci".¹ Tak właśnie .potraktowany 'został, człowiek W „Brzezinie" Iwaszkiewicza, dla którego śmierć, nie jest już ideą, lecz fenomenem egzystencjalnym. Jest to zresztą; jedna z zasad jego świata. I trudno nawet powiedzieć, że Iwaszkiewicz już w latach trzydziestych przejął się filozofią XX-wiecznego egzystencjalizmu. To raczej wielka liter, ratura z natury swej w każdej epoce jest szczególną, ijęśli nie najwłaściwszą, odmianą tej filozofii. Wszyscy wielcy filozofowie egzystencjalni, od Kierkegaarda do Sartre'a> uprawiali z lepszym lub gorszym rezultatem literaturę. Wszyscy wielcy pisarze, z lepszym lub gorszym skutkiem, uprawiają filozofię egzystencjalną.

nowiące akurat przeciwieństwo powyższego: w „Brzezinie' '.śmierć jest źródłem życia.

Nie ■należy, tego drugiego, przekonania wywodzić- ze światopoglądu chrześcijańskiego. Dla wypowiadającego, takie zdanie Chrześci janina „życie" oznacza bowiem i byt pośmiertny, „żywot wieczny". Śmierć ~ zgodnie z Pismem — jest^; źródłem ożycia", ponieważ jest bramą raju. .Żywot doczesny chrześcijanina to tylko 'Wstąp do^,życia" prawdziwego, wiecznego. Śmierć Jest w tej koncepcji_. momentem granicznym, w którym dusza zbywszy się ciała kończy ziemską wegetację; Chrześcijańska idea śmierci przekształca więc życie ludzkie w byt-ku-wieczności, ponieważ — jak mówi Pismo — „nikt z nas nie żyje dla siebie i nikt nie umiera dla siebie: jeżeli bowiem żyjemy, żyjemy dla Pana: jeżeli zaś umieramy, umieramy dla iPana.'" (Rzym 14, 7—8), fW świecie Iwaszkiewicza Gzłowiek żyje dla siebie,

.dlajbli^ego,--. dla- narodu lub dla ludzkości. Gi- z jego bohaterów, którzy wierzą w słowa Pisma, jak-Julek z „Młyna nad Utratą", gwałtownie je później odrzucają. W tym świecie śmierć może coś znaczyć jedynie dla życia, które jest pojmowane; przede wszystkim jako ustawiczne jrwanie-świata organicznego. Przekonanie Iwaszkiewicza, że śmierć jest źródłem życia, być może ma nawet charakter religijny;,ale tylkp w takiej mierze, w jakiej filozofia Bergsona nosi również charakter religijny] O takiej religijności mówił Settem-brini Hansowi Castorpowk „Ale niech pan pozwoli),;;-inżynierze',' powiedzieć sobie i zechce to ....zapamiętaj że jedyny zdrowy, szlachetny, i, chcę to wyraźnie zaznaczyć, religijny sposób patrzenia na śmierć każe uważać' ją za""niezbędną składową część i święty warunek życia i nie; oddzielać jej myślowo od życia, nie widzieć w niej jego przeciwieństwa i nie wygrywać • jej ohydnie przeciwko niemu'— bo to byłoby zaprze-'

12* 179

1

U m i e r a n tej a ko ź r ó d ł o ży c-i a .

Po organicyzmie wieku XX odziedziczyliśmy pogląd, iż życie jest ustawicznym umieraniem. „Taak, taak, ... życie to. śmierć — mówi w «Czarodziejskiej górze» Bebrens do Hansa Castorpa — nie ma co wiele upię-. kszae S pjiejdeśtractto^or^aniąue jak to kiedyś .pewien Francuz określił z, wrodzoną sobie niefrasobliwością. Życie także tym pachnie!" ¹ „Bo życie to już prawie śmierć'f?> napisze Iwaszkiewicz w „Ciemnych ścieżkach" (59). Przekonanie to znajdzie swój wyraz w „Brzezinie". Ale ponieważ świat Iwaszkiewicza, jak to się powoli zaczyna odsłaniać, jest światem paradoksalnym, panuje w nim pównież drugie prawo, sta-