80090 PwTiR150

298 Rozdział 9

ślić, że w 2007 r. zarówno kodeksowa regulacja umowy ubezpieczenia, jak i ustalenia pakietu ustaw ubezpieczeniowych z 2003 r. uległy istotnym zmianom.

Zawieranie umów ubezpieczenia należy do tzw. czynności ubezpieczeniowych. podobnie jak zawieranie umów reasekuracji i umów gwarancji ubezpieczeniowych, zlecanie zawierania tego typu umów uprawnionym pośrednikom ubezpieczeniowym (agentom ubezpieczeniowym i brokerom ubezpieczeniowym), wykonywanie tych umów, wypłacanie ustalonych odszkodowań i innych świadczeń z tytułu wymienionych umów. Tego rodzaju działalność wymaga zezwolenia organu nadzoru, którym obecnie jest Komisja Nadzoru Finansowego.

Ustawa o działalności ubezpieczeniowej wyraźnie przesądza, że udzielanie ochrony ubezpieczeniowej następuje na podstawie umowy. Umowa ta ma charakter dobrowolny. W przypadkach określonych przez przepisy ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych występuje obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia. Trzeba jednak podkreślić, że umowy ubezpieczenia zawarte pod przymusem są takimi samymi umowami ubezpieczenia, jak wszystkie inne tego typu umowy.

Na podstawie umowy zawartej z ubezpieczającym ubezpieczyciel (do niedawna nazywany zakładem ubezpieczeń) udziela ochrony ubezpieczeniowej. Jednak ustawa o działalności ubezpieczeniowej, ani ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych z 2(X)3 r., nie zawierają definicji umowy ubezpieczenia, gdyż problematyka cywilnoprawna ubezpieczeń jest całościowo unormowana w kodeksie cywilnym. Ustawa o działalności ubezpieczeniowej ogranicza się w kwestiach o charakterze cywilnoprawnym do ustalenia, że umowa ubezpieczenia i ogólne warunki ubezpieczenia powinny być formułowane jednoznacznie i w sposób zrozumiały, nakazując interpretowanie niejednoznacznych postanowień na korzyść ubezpieczającego lub ubezpieczonego. Ustawa ta uściśla także, co powinny w szczególności określać o.w.u.

Uregulowanie umowy ubezpieczenia w tytule XXVII księgi trzeciej k.c. stanowi podstawę do stwierdzenia, że jest to umowa nazwana. Te kodeksowe przepisy o umowie ubezpieczenia zostały gruntownie znowelizowane w 2007 r. w celu zwiększenia ochrony interesów ubezpieczającego (ubezpieczonego) zgodnie z dążeniami do zachowania zgodności z dorobkiem prawnym UE. Zmiany te spowodowały większą przejrzystość umownego stosunku ubezpieczenia, co ma sprzyjać realizacji prawa konsumenta do informacji.

Zgodnie z ustaleniami kodeksowymi przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę. Jest to umowa kwalifikowana, gdyż stroną podejmującą się świadczenia usług ubezpieczeniowych może być wyłącznie przedsiębiorca mający status prawny ubezpieczyciela. Drugą stroną omawianej umowy jest ubezpieczający, którym może być osoba fizyczna lub prawna. Ubezpieczającego należy przy tym odróżnić od ubezpieczonego, tj. osoby trzeciej, na rzecz której umowa została zawarta. Umowa ubezpieczenia bowiem może mieć charakter umowy na rzecz osoby trzeciej. Wtedy zawarcie umowy ubezpieczenia następuje na cudzy rachunek i ubezpieczony nie musi być wskazany imiennie. Tak jest właśnie w wypadku zawarcia przez organizatora turystyki lub pośrednika turystycznego umowy ubezpieczenia na rzecz klientów.

Umowa ubezpieczenia zawsze ma charakter umowy odpłatnej. Znajduje to wyraz w obowiązku ubezpieczającego zapłaty składki, będącym warunkiem powstania odpowiedzialności ubezpieczyciela. Jeżeli nie umówiono się inaczej, odpowiedzialność ta rozpoczyna się od dnia następującego po dniu zawarcia umowy, ale nie wcześniej niż dnia następnego po zapłaceniu składki lub jej pierwszej raty.

W nauce prawa sporne jest, czy umowa ubezpieczenia jest umową wzajemną. Są podstawy do uznania, że ekwiwalentem składki płaconej przez ubezpieczającego jest po stronie zakładu ubezpieczeń przyjęcie na siebie ryzyka wystąpienia przewidzianego w umowie wypadku i związanych z tym konsekwencji w postaci obowiązku wypłaty określonego świadczenia. W tym sensie można mówić o wymianie świadczeń, z których jedno stanowi odpowiednik drugiego. Świadczenie ubezpieczyciela zależy od zdarzenia losowego, jakim jest przewidziany w umowie wypadek ubezpieczeniowy. Tego rodzaju zdarzenie może wystąpić, ale wcale nie musi i pod tym względem jest podobne do warunku rozumianego jako zdarzenie przyszłe i niepewne. Od warunku odróżnia jednak wypadek ubezpieczeniowy to, że jego nastąpienie nie ma wpływu na samo powstanie lub zmianę stosunku ubezpieczenia, a tylko powoduje powstanie obowiązku wypłaty świadczenia przez ubezpieczyciela. Sporne jest też, czy omawiana umowa jest umową losową rozumianą jako umowa, w której samo istnienie świadczenia oraz jego rozmiar zależą od przypadku. Ta losowość jest cechą każdego konkretnego stosunku ubezpieczenia, ale działalność ubezpieczycieli jest wolna od losowości, gdyż opiera się na naukowych podstawach statystycz-no-matematycznych.

Świadczenie ubezpieczyciela tylko w przypadku ubezpieczenia majątkowego polega na wypłacie określonego odszkodowania za szkodę powstałą wskutek oznaczonego w umowie wypadku. Natomiast przy ubezpieczeniu osobowym świadczenie sprowadza się do zapłaty umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego św iadczenia nie mającego charakteru odszkodowania.

Umowa ubezpieczenia jest określana jako umowa adhezyjna, gdyż zasadniczo jest zawierana w drodze przystąpienia ubezpieczającego do warunków podyktowanych przez kontrahenta w postaci ogólnych warunków ubezpieczenia. Obecnie tego rodzaju wzorzec umowy ustalony przez ubezpieczyciela jest