80894 ScannedImage 38

wyjaśnili tę sprawę zgodnie z zasadami nasih i mansuh (kasujące i skasowane wersety), za pomocą których Bóg odwołuje i zmienia objawienia swej woli. Dało to możliwość skreślenia wersetu i zastąpienia go innym (Koran 2,100). Al-Lat (wywodzi się z al-Ilaha — bogini) miała swe święte miejsce (hima i haram) blisko at-Ta’ifu, dokąd mieszkańcy Mekki i inni podążali tłumnie na pielgrzymki i składanie ofiar. Na terenie takiego ogrodzonego obszaru nie można było ścinać żadnego drzewa, nie wolno było polować ani dopuścić do rozlewu krwi ludzkiej. Życie zwierzęce i roślinne korzystało z tej samej nienaruszalności, co i bóstwo tam czczone. Podobnego pochodzenia były miasta — schronienia w Izraelu. Herodot^{31 2 3} wymienia boginię al-Lat pod imieniem Alilat mówiąc o bóstwach nabatejskich.

Al-'TJzza (najpotężniejsza, Wenus, gwiazda poranna) miała siedzibę swego kultu w Nahla na wschód od Mekki. Według al-Kalbiego ³⁷ jej posąg czczony był najbardziej wśród szczepu Qurajś, a Muhammad jako młodzieniec złożył jej ofiarę. Sanktuarium jej składało się z trzech drzew. Ofiary z ludzi stanowiły podstawę jej kultu. Była ona Panią 'Uzzaj-an, której Arab południowy ofiarował złoty wizerunek w imieniu swej chorej córki, Amat-^rUzzaj-an³⁸ (dziewczyna al-'Uzzy). ^rAbd al-'Uzza było ulubionym imieniem własnym w okresie powstania islamu.

Mana (od manija, przeznaczenie) była boginią przeznaczenia³⁸ i jako taka reprezentowała wcześniejszą fazę rozwoju religijnego^ł0. Jej główne sanktuarium stanowił czarny kamień w Qudajd na drodze pomiędzy Mekką a Jatrib (późniejsza al-Madlna — Medyna). Szczególnie popularna była ona wśród szczepów Aws i Hazrag, które zjednoczyły się celem poparcia Proroka w czasie jego słynnej hidżry z Mekki. Imię tej bogini, jako niezależnego bóstwa, łącznie z du aś-Sara występuje w napisach nabatejskich z al-Higru⁴¹. Do dnia dzisiejszego arabscy poeci przypisują winę wszystkich niepowodzeń al-manija lub ad-dahr (czas).

Ponieważ raczej z krwi matki niż ojca zrodziły się pierwotne więzy pokrewieństwa wśród Semitów, a organizacja rodzinna była początkowo matriar-chalna, arabska bogini miała pierwszeństwo w przyjmowaniu czci przed bogiem.

KA'BA W MEKCE

Hubal (z aramejskiego para, duch), główne bóstwo z al-Ka'by, był przedstawiany w ludzkiej postaci. Obok niego stały rytualne strzały służące do wróżenia wieszczowi (z aramejskiego kahin), który z ich pomocą przepowiadał przyszłość. Tradycja u Ibn Hiśama⁴², która przypisuje 'Amr ibn Luhajjowi sprowadzenie tego bożka z Moab lub z Mezopotamii, może zawierać ziarno prawdy, jeżeli cofniemy się pamięcią daleko wstecz do aramejskiego pochodzenia tego bóstwa⁴⁸. W czasie zdobycia Mekki przez Muhąmmada Hubal podzielił los innych bożków i został zniszczony.

Pogańska Ka'ba, która stała się Palladium islamu, była bezpretensjonalnym budynkiem podobnym do sześcianu (stąd ta nazwa), o surowej prostocie, pierwotnie bez dachu, służącym za schronienie dla czarnego meteorytu, czczonego jako fetysz. W okresie narodzin islamu budowla ta została w 608 r. przebudowana prawdopodobnie przez pewnego Abisyńczyka, rozbitka z bizantyjskiego lub abisyńskiego statku, zniszczonego przy brzegu Morza Czerwonego Święte terytorium (haram.) rozszerzyło się wokół tego budynku. Do tego miejsca urządzano doroczne pielgrzymki i tu składano specjalne ofiary.

Muzułmańska tradycja utrzymuje, że Ka^rba była najpierw zbudowana przez Adama według niebiańskiego prototypu, a po potopie odbudowana przez Abrahama i Izmaela Opieka nad nią pozostała w rękach potomków Izmaela, aż do czasu, kiedy dumne banu Gurhum, a następnie banu Huza'a, które wprowadziło pogański kult, weszło w jej posiadanie. Potem przyszli Qurajszyci, którzy byli kontynuatorami starożytnej linii izmaelickiej. W czasie odbudowy Izmael otrzymał od Gabriela Czarny Kamień, stale spoczywający w południowo-wschodnim rogu budowli, a także został wtajemniczony w ceremoniał związany z pielgrzymką (hag<j).

ALLACH

Allach (allah, al-ilah — bóg) był głównym, chociaż nie jedynym bóstwem Mekki. Imię to jest pochodzenia starożytnego. Występuje ono w dwóch napisach południowoarabskich: minejskim, znalezionym w al-^rUla, i sabejskim; licznie występuje w formie HLH w napisach lichianickich z Y w. p. n. e.⁴⁶ Lihjan, które widocznie otrzymało tego boga z Syrii, było pierwszym ośrodkiem jego kultu w Arabii. Imię to występuje jako Hallah w napisach safaickich na pięć wieków przed pojawieniem się islamu⁴⁷, a także w chrześcijańskiej inskrypcji arabskiej z okresu przedmuzułmańskiego (prawdopodobnie VI w.), znalezionej w Umm al-Gimal (Syria)^4S. Ojciec Muhammada miał na imię 'Abd Allah ('Abdullah, niewolnik lub czciciel Allacha). O szacunku, jakim mieszkańcy Mekki z okresu przedmuzułmańskiego otaczali Allacha jako stwórcę i najwyższego władcę oraz tego, którego należy wzywać w czasie szczególnego niebezpieczeństwa, można wnioskować z takich ustępów Koranu, jak 31,24,

⁴⁵ Arabskie słowo bożek (sanam) jest oczywiście adaptacją aramejskiego sllim.

⁴⁴ Por. al-Azraqi, Afrbar Makka, wyd. Wustenfeld, Leipzig 1858, s. 104-107; al-Ja'qubi, Ta’r%b, t. II, s. 17-18.

⁴⁴ Koran 2, 118-121.

⁴⁴ Winnett, s. 80.

" Dussand, Les Arabes en Syrie, s. 141 n.

⁴⁴ E. Littmann, „Zeitschrift fur Semitiatik und werwandte Gebiete“ t. VII (1929), s. 197-204.

87

1

*• Ks. III, rozdz. 8.

2

S. 18 n.

” Nielsen, Handbuch, t. I, 8. 236.

" Por. hebr. Meni, Ks. Izajasza 65,11.

“ Al-Kalbi, s. 13.

3

Cooke, s. 217, 219; por. Lidzbarski, Ephemeris, t. III, 1909-1915, Giessen 1915, s. 85.

“ Sira, s. 50 nn.