82193 P1100019 (3)

215

Klasy w społeczeństwie postkapitalistycznym (I), konflikt przemysłowy

kom klasy podporządkowanej przedostanie się w szeregi klasy rządzącej. Jednocześnie nie istniały ani drogi instytucjonalne, ani ideologie umożliwiające klasie rządzącej akceptację i realizację jakichkolwiek interesów proletariatu. Tak więc słuszne wydawało się przewidywanie, że konflikt klasowy w społeczeństwie kapitalistycznym zmierza do zarówno nagłych, jak i radykalnych zmian, czyli wywołanej przez proletariat rewolucji, za jednym zamachem zastępującej dominujące grupy w przemyśle i społeczeństwie.

Marks doprowadził swe analizy społeczeństwa kapitalistycznego mniej więcej do tego miejsca. Choć co do szczegółów posunął się znacznie dalej, całość jego pracy prowadzi do przewidywania rewolucji proletariackiej. Wcześniej przekonaliśmy się, w jaki sposób w tej kwestii Marks stał się więźniem z góry przyjętych przekonań filozoficznych oraz, być może, politycznych. Tak więc nie zauważył lub nie chciał zauważyć, że rzeczywiste wydarzenia rozwijały się zgodnie z jego prognozami tylko do pewnego momentu. Kostnienie frontów konfliktu oraz wzrost jego natężenia zaczęły być hamowane zarówno przez sam fakt organizacji grup interesu przez proletariat, jak i przez zmiany strukturalne, do jakich ta organizacja prowadziła. Szczególnie w sferze przemysłu stały się widoczne oznaki rozwoju sposobów regulacji; związkom zawodowym udało się doprowadzić do tego, że niektóre ich żądania wreszcie wysłuchano i spełniono. Marks okazał się konsekwentnym filozofem, lecz marnym socjologiem, gdy próbował wyśmiać takie „częściowe rezultaty” i ogólnie działalność związków zawodowych (czyli konflikt klasowy w sferze przemysłu w odróżnieniu od sfery politycznej). Jego próba głoszenia, pomimo istnienia wspomnianych trendów, wzrostu natężenia wojny klasowej, a także obstawanie przy rewolucyjnym charakterze celu proletariatu świadczą o tym, że był raczej wizjonerem i politykiem niż naukowcem.

W tym miejscu musimy odrzucić nie tylko treść, lecz także sam cel jego pracy.

Zanim spróbujemy prześledzić wskazane kierunki rozwoju konfliktu klasowego, wykraczając nieco poza marksowską analizę, stosowne wydaje się jedno wyjaśnienie. Teraz powinno być już wystarczająco jasne, że tradycyjne, marksowskie pojęcie klasy jest tylko szczególnym przypadkiem pojęcia przedstawionego w niniejszym studium. Dla Marksa klasy są grupami konfliktowymi w warunkach: (a) braku ruchliwości, (b) nakładania się zwierzchnictwa, własności i ogólnie rozumianego statusu społecznego, (c) nakładania się konfliktu w sferze przemysłu i sferze polityki oraz (d) braku skutecznej regulacji konfliktu. Klasy zatem są grupami konfliktowymi uwikłanymi w niezwykle intensywne i gwałtowne konflikty zmierzające do równie nagłych i radykalnych zmian. Jest to „tradycyjne” lub „historyczne” pojęcie klasy. W przeciwieństwie do tego pojęcia, usunęliśmy z naszej definicji wszystkie cztery wymienione warunki oraz zawarliśmy je w teorii klas społecznych i konfliktu klasowego jako zmienne empiryczne. W ten sposób pojęcie klasy staje się kategorią wysoce formalną i - w tym sensie - „niehistoryczną”, lecz teoria staje się bardziej skuteczna, a także zwiększa się jej zasięg oraz możliwości zastosowania.

Tak więc to, co nastąpiło od czasów Marksa, to w rzeczywistości zmiany czynników, które przyczyniły się do natężenia i gwałtowności konfliktów w okresie jego życia. Zarówno w przemyśle, jak i w państwie pojawiły się wzory regulacji konfliktu. Demokratyczny proces podejmowania decyzji w coraz większym stopniu dawał obu stronom szansę realizacji swych celów. W ten sposób gwałtowność konfliktu klasowego została skutecznie zredukowana. Instytucjonalizacja ruchliwości społecznej przyczyniła się do