82984 PICT6251

108 WPROWADZENIE DO METODOLOGII BADAŃ PEDAGOGICZNYCH

i niczym nie uzasadnione, jak twierdzi się coraz powszechnej (por. A. Wit* zel, 1982, s. 78). O możliwości skutecznego posługiwania się metodami badań jakościowych w pedagogice przekonuje m.in. dorobek naukowy naszych pedagogów, jak Natalia Han-Ilgiewicz (1966) i Aleksander Kamiński (1966), a także m.in. książki A. Janowskiego (1995) i K. Kruszewskiego (1993).

Badania takie należycie przeprowadzone, tj. z przestrzeganiem warunków ich poprawności metodologicznej i z wyraźnym unikaniem możliwych niedomagań, mogą przyczynić się do zintensyfikowania badań pedagogicznych, a zwłaszcza uzupełnienia i dopełnienia badań ilościowych. Chodzi przede wszystkim o to, by obu typom badań zapewnić należne miejsce w pedagogice, nie pretendując do wyłączności żadnego z nich w badaniach pedagogicznych. O realnych możliwościach i zarazem korzyściach postępowania badawczego, którego skuteczność zawdzięcza się niemal w równej mierze zarówno badaniom jakościowym, jak i ilościowym, świadczy cały szereg przeprowadzonych dotychczas badań (por. W. Wolf, 1995; H. H. Kruger, 1993). Dzięki jednoczesnemu podejściu jakościowemu i ilościowemu nie otrzymujemy wprawdzie bardziej „zobiektywizowanych" wyników badań, lecz na pewno w ich wersji pełniejszej i bogatszej (W. Marotzki, 1995, s. 79).

Problemy i hipotezy w badaniach pedagogicznych

Koniecznym warunkiem podejmowania badań naukowych jest uświadomienie sobie przez badacza problemów, a często także hipotez roboczych, określających cel i zakres planowanych przedsięwzięć badawczych. Bez sformułowania problemów i hipotez na próżno byłoby oczekiwać poważnych osiągnięć zwłaszcza w ilościowych badaniach pedagogicznych. Ale również w badaniach jakościowych ogólnie sformułowany cel badawczy jest nieodzowny. Zresztą wszelka działalność ludzka, jeśli ma być skuteczna, musi być jednocześnie celowa. Działania niecelowe, przebiegające na zasadzie prób i błędów, są z reguły skazane na niepowodzenie. Podobny los spotyka badania, których np. cele sformułowane są w sposób zbyt ogólny (czy wręcz ogólnikowy) lub mało precyzyjny albo dotyczą problemów niemożliwych do rozwiązania przynajmniej na obecnym etapie badań naukowych.

Celowe więc będzie zapoznanie się nieco bliżej z problemami i hipotezami w świetle metodologii badań pedagogicznych. Szczególną uwagę zwraca się w niniejszym rozdziale na rozumienie i rodzaje problemów badawczych, ich genezę, zakres i kryteria poprawności oraz na charakterystykę hipotez roboczych, łącznie z ich przydatnością w badaniach i stawianymi im wymaganiami.

1. Rozumienie i rodzaje problemów badawczych Rozumienie problemów badawczych

Na ogół przyjmuje się, że „problem badawczy to tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie" (S. Nowak, 1965b, s. 214), lub uważa się je za „swoiste pytanie, określające jakość i rozmiar pewnej niewiedzy (pewnego braku w dotychczasowej wiedzy) oraz cel i granicę pracy naukowej" (J. Pieter, 1967, s. 67). Nie każde za-