85004 ZoologiaQ

98 Obleńce

zwane np. u glisty komórkami gwiaździstymi, które zatrzymują nierozpuszczalne produkty przemiany materii i ciała stałe.

Układ nerwowy rozpoczyna się pierścieniem nerwowym otaczającym gardziel. Od pierścienia odchodzą drobne odgałęzienia nerwowe oraz główne pnie nerwowe — grzbietowy, brzuszny i dwa boczne, połączone między sobą spoidłami.

Nicienie charakteryzują się dymorfizmem płciowym (zróżnicowana budowa morfologiczna). Układ rozrodczy samicy jest parzysty i składa się z jajników, jajowodów oraz macic połączonych pojedynczą pochwą zakończoną otworem płciowym. Położenie otworu płciowego bywa różne, np. u glisty znajduje się on w 1/3 długości ciała. Samiec ma układ rozrodczy najczęściej nieparzysty złożony z jądra, nasieniowodu, pęcherzyka nasiennego oraz kanału wytryskowego uchodzącego do steku.

Rozwój pozazarodkowy nicieni jest prosty, związany z linieniem. Proces linienia nicieni składa się z trzech etapów: utworzenie nowego oskórka, odłożenie starego i wyjście z wylinki larwy następnego stadium. Larwy różnią się od osobników dorosłych wielkością i brakiem wykształconych narządów rozrodczych. U większości gatunków z jaja wylęga się larwa 1 stadium, ale u niektórych nicieni pierwsze, a czasami i drugie linienie odbywa się w jaju. Z jaja wylęga się wtedy larwa II lub też III stadium. Trzecie linienie prowadzi do rozwoju larwy ostatniego IV stadium. W rozwoju nicieni występują więc kolejno cztery stadia larwalne.

Gromada nicieni dzieli się na wiele rzędów. W tym opracowaniu wyjątkowo grupę tę omówiono nie w układzie systematycznym, ale w zależności od trybu życia wyróżniając: nicienie glebowe i pasożyty zwierząt.

Nicienie glebowe

W glebie żyje wiele gatunków nicieni, które przystosowały się do odżywiania różnym pokarmem, takim jak: obumarła substancja organiczna, bakterie, grzyby, żywa tkanka roślinna i zwierzęca. Scharakteryzujemy ważniejsze z tych grup.

Saprofagi i bakteriofagi. Bytują w środowisku bogatym w martwą materię organiczną. Odżywiają się głównie bakteriami, choó nie można wykluczyć, że zjadają również cząstki rozkładającej się materii, a także organiczne substancje zawarte w kale, przyspieszając w ten sposób pośrednio procesy rozkładu materii organicznej. Do grupy tej należą również wolno żyjące stadia rozwojowe niektórych pasożytów zwierząt. Mogą to być larwy inwazyjne, dla których gleba jest środowiskiem, gdzie następuje migracja z jednego żywiciela i porażanie następnego (patrz: pasożyty owadów — Steinemematidae). Należą tu też gatunki o szczególnie skomplikowanym cyklu rozwojowym. Przykładem może być węgorek świński. Z jaj węgorka, które dostają się do gleby wraz z kałem świni, wykluwają się larwy. Rozwój ich może przebiegać dwoma drogami. Larwy m stadium (rys. 63) przekształcają się w formę inwazyjną i atakują bezpośrednio żywicieli albo też dochodzi do wykształcenia pokolenia wolno żyjących samic i samców. W tym przypadku dopiero III stadium larwalne, rozwijające się z jaj złożonych przez te samice do gleby, poraża żywicieli (patrz: pasożyty kręgowców).

Największa liczba gatunków nicieni saprofagicznych i bakteriofagicznych

Rys. 63. Cykl rozwojowy węgorka świńskiego. 1 — dojrzała samica w jelicie świni, 2 — jajo z embrionem, 3 — jajo z larwą, 4 — larwa drugiego stadium w glebie, 5 — larwa drugiego stadium (linieje w glebie), 6 — larwy trzeciego stadium, 7 — samica i samiec wolno żyjące w glebie. (Wg Kratochvila 1973, zmień.)

należy do rzędu Rhabditida. Występuje u nich prosta torebka gębowa, bez adaptacji do rodzaju pobieranego pokarmu.

Drapieżne odżywiają się pierwotniakami, wrotkami, małymi skąposzczetami, jak również innymi gatunkami nicieni. Ofiary swoje uszkadzają zębami kutikular-nymi znajdującymi się w torebce gębowej.

Roślinożerne (fitofagi) odżywiają się sokami, żerując wewnątrz lub na zewnątrz roślin żywicielskich. Powodują mechaniczne uszkodzenie tkanek, zahamowanie wzrostu roślin, zniekształcenia i przebarwienia, nadmierny rozrost korzeni, bądź