85035 społ inf

i ■■

i ■■

i

l)

;

;

ł

•i

■S

n Wdoua. i iumtuuk£x^a/vu£ nmatóue¹' i. Gdccui' SOah ?u)fo &

13. SPOŁECZEŃSTWO INFORMACYJNE

13.1. POJĘCIE SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO

Rozwinięte kraje.Zachodu, zwłaszcza Stany Zjednoczone,.są dzisiaj określane jako społeczeństwa informacyjne. Sam termin „społeczeństwo informacyjne" (jolio shakai) pochodzi z Japonii [Ito, 1981]. Jako pierwszy użył go w J963 roku Tadao Umesamo w artykule na temat ewolucyjnej teorii społeczeństwa opartego na „przemysłach informacyjnych". Został następnie spopularyzowany przez futurologa Kenichi Koyamę w rozprawie „Introduc-tioti to Information Theory", opublikowanej po japońsku w 1968 roku. jolio sha-kai stało się przedmiotem analizy rządowej i oficjalnym celem działań wielu ministerstw. Japończycy dobrze rozumieli, że w istocie chodzi o coś znacznie ; ważniejszego, ńiż zwykła powszechność technologii komputerowych. Y. Ma- rfĄ suda opracował w 1972 roku kompleksowy plan przeobrażania wszystkich sfer życia społecznego w kontekście rozwoju .sektora informacji i telekomunikacji. Był to plan wielofazowy i długofalowy, wskazujący na zmianę podstawowych parametrów rozwoju społecznego w poszczególnych fazach (zob. :fi tabela 5).

Do Europy pojęcie „społeczeństwa informacyjnego" dotarło w 1978 roku za pośrednictwem przez dwóch ekspertów, Simona Norę i Alaina Minca w raporcie przedłożonym prezydentowi Francji. W latach osiemdziesiątych przyjęło się powszechnie także w Stanach Zjednoczonych.

Jakkolwiek pojęcie „społeczeństwa informacyjnego" i pierwsze plany jego budowania pochodzą z kraju, który w bardzo przemyślany sposób od stu lat kieruje procesem modernizacji, to idea radykalnej zmiany społecznej, w gruncie rzeczy zmiany żywiołowej, a nie planowej, została wprowadzona do nauk społecznych przez naukę europejską i amerykańską pod koniec dziewiętnastego wieku.

Wynikiem postępu technicznego i gospodarczego w Europie od XVIII do końca XIX wieku (czyli okresu rewolucji przemysłowej) były zmiany systemu społecznego, które trafnie opisał francuski socjołog, Emil Durhkeim. W swoim głośnym dziele z 1893 roku pt. Podział pracy podkreślał, że industrializacja rozbija bariery transportowe i łącznościowe, które utrzymywały izolację lokalnych rynków, prowadzi zatem do powstania nowego typu społeczeństwa, opartego na tzw. solidarności organicznej, powstałej na bazie ponadlokalnego rynku.

Również na przełomie XX wieku, niemieccy socjologowie, Ferdynand Tónnies i Max Weber, wskazali na równoczesną zmianę dominujących form więzi społecznej. Zdaniem pierwszego, nowoczesne społeczeństwa opierają się na więziach racjonalnych, typu zrzeszenia, natomiast społeczeństwa tradycyjne miały oparcie w więziach typu plemiennego, więziach wspólnotowych.

Zdaniem Webera,współczesny Zachód stworzył i rozbudował nową formę

PLAN MASUDY (1972)

Tabela 3. Okresy rozwoju komputeryzacji i powstawania społeczeństwa informacyjnego w Japonii

	Okres 1 1945-1950 komputeryzacja wielkiej nauki	Okres II 1950-1970 komputeryzacja zarządzania	Okres III 1970-1980 komputeryzacja informacji społecznej	Okres IV 1980-2000 komputeryzacja j działań jednostkowych
Cel	obrona, rozwój, badania kosmosu	produkt narodowy brutto	dobrobyt, opieka społeczna	zadowolenie
Skala wartościowania	prestiż narodowy	wzrost gospodarczy	dobrobyt społeczny	rozwój osobowości
Podmiot	kraj	przedsiębiorstwo	ludność	osoba prywatna
Przedmiot	przyroda	organizacjai instytucje	społeczeństwo	jednostka ludzka
Nauka podstawowa	nauki przyrodnicze	nauki o zarządzaniu	nauki społeczne	nauki o zachowaniu jednostki
Wzorzec informacyjny	osiąganie celu	wydajność	rozwiązywanie problemów	twórczość intelektualna

Źródło: Zacher (1982- 160-1611

dyfikowaniu zasad postępowania. Mamy tu do czynienia z dominacją zasad efektywności, kalkulacyjności, przewidywalności i manipulacji. Tworzą one fundament społeczeństwa nowego typu; są procesem, który niedawno nazwano „McDonaldyząęją" [Ritzer, 1995].

Zwłaszcza w ostatnich pięćdziesięciu latach, socjologowie próbują doklad-niej zdefiniować i nazwać rodzaj dokonującej się transformacji. Zaczynano odv_ pojęcia „samotnego tłumu" [Reisman, 1950], „rewolucji organizacyjnej" [Boni- ) ding, 1956] oraz „człowieka organizacji" [Whyte, 1953], dochodząc do takich ’ nazw jak „wiek genów" [Sylvester i Klotz, 1983], „drugi przełom przemysłowy" [Piór i Sabel, 1984], „Człowiek Turinga" [Bolter, 1984], Najczęściej pojawiają się określenia związane z komunikowaniem („rewolucja komunikacyjna" [Williams, 1982]) oraz informacją („wiek informacji" [Dizard, 1989]), a ostatnio z rozwojem sieci telekomunikacyjnej („społeczeństwo sieciowe" [Castells, 1996]).

jednym z pierwszych naukowców', który dostrzegł strukturalne podstawy

i ic fri 1 i I r li obnnnrnictń (    ( I a rl- \A/ >-<•>-/