- skuteczność w działalności zewnętrznej, jeśli te same metody są stosowane wewnątrz stowarzyszeń będących w różnym stopniu przedłużeniem masonerii239.
"Dramat rozwija się z logiką twierdzenia matematycznego. Historia jakobinizmu nie jest historią jakobinów. Ludzie znajdują się w maszynie jak para w lokomotywie. Będzie jej mniej lub więcej, ale nie to jest ważne. Ważny jest mechanizm"240. Analizowany tutaj proces okazuje się bardziej niebezpieczny niż ideologia rewolucyjna.241 Generalnie studiowany jest w nieznacznym stopniu (we Francji istnieje tendencja interesowania się wyłącznie ideami przy równoczesnym lekceważeniu procesu).
W artykule czasopisma Preuve (nr 11 - 3 trim. 1972), Fred Zeller, były wielki mistrz Wielkiego Wschodu Francji, następująco formułował podstawowy cel i sposób działania lóż na zewnątrz:
"Nasze loże, »izba refleksj i«, są także bazą wyjściową dla działania, jakie zamierzamy prowadzić we wszystkich środowiskach, w których jesteśmy obecni: w różnych stowarzyszeniach, partiach, związkach zawodowych, grupach wyższej administracji itp. Infiltracja aparatu państwowego stała się oczywistością dla naszych poprzedników, kiedy należało bronić i umacniać wolności republikańskie zagrożone wtedy przez Kościół i reakcję społeczną, kiedy trzeba było doprowadzić do rozdziału Kościoła od państwa. Dzisiaj powinniśmy uwolnić się i próbować określić nowe, mobilizujące wartości cywilizacji (...). Za kilka lat masoneria może odgrywać, podobnie jak w przeszłości, rolę pierwszoplanową bez wkraczania w domeny partii lub związków, ale jako stowarzyszenie myśli i refleksji"142.
^ O instytucjach będących przedłużeniem masonerii zob. wyżej s 81.
** Augusńn Cochin. La Rrvotuii<m et la Librgptnstt. cyt.: A. Loubier, dz. cyt. s.
26.
N! V. Loubier rozwija ten lemat w przytaczanej wyżej publikacji.
** F Zeller, fVeuva,nr II -3 trim. 1972
8