85637 IMAG0763 (7)

XXXII

Z wyobrażeń, twierdził Herbart, powstaje całe życie psychiczne.' W jaki sposób? Posłuchajmy, jak na to odpowiada sam Autor: „Wyobrażenia stają się siłami, gdy się sobie nawzajem przeciwstawiają. Tak się dzieje, jeżeli większa ilość przeciwstawnych wyobrażeń spotyka się ze sobą. Opieranie się jest okazywaniem siły. Jej wielkość zależy od siły zaatakowania. Wśród wyobrażeń jest ono wzajemne, a stopień jego zależy od stopnia kontrataku [..,] Cóż się dzieje na skutek spowodowanymi zewnątrz oporu? Czy wyobrażenia niszczą się całkowicie ł&b częściowo? A może nie zmieniają się pomimo oporu? Nie! wyobrażenia ustępują, ale nie ulegają zniszczeniu. Znaczy to, że aktualne przedstawienie przemienia się w dążność do przedstawiania m Gdy jakieś wyobrażenie przemienia się w dążenie nie w całości, ale tylko w części, to pozostałość ma zawsze pewną wielkość, ale ta wielkość świadczy tylko o stopniu zaćmieni a całego wyobrażenia”²¹.

Oto kilka pierwszych zdań z herbartowskiego Podręcznika psychologii (1816). Okazuje się z nich, że między wyobrażeniami zachodzą znowu takie stosunki, jak między metafizycznymi rea-lami. Wyobrażenia w duszy będącej realem zderzają się ze sobą jak kule z kości słoniowej na stole bilardowym, przy czym bądź jedno całkowiciewypiera drugie ze świadomości „pod próg świa-domośei”,_:bądź jteż wypiera je tylko z ogniska świadomości, a . wtedy ono się przyćmiewa.

Nawiasem mówiąc, pojęcie progu świadomości, tak często używane we współczesnej psychologii, pochodzi właśnie od Her-barta. W swym głównym dziele psychologicznym zdefiniował oii je takÓPróg świadomości jest to „ta granica, którą zdaje się przekraczać wyobrażenie, gdy przechodzi od stanu zupełnego zahamowania do stopnia rzeczywistego wyobrażenia, nie mogąc być na razie aktualne;] na progu znajduje się ono, gdy się właśnie podnosi ze stanu zupełnego zahamowania”²².

Wróćmy do kul bilardowych. One się poruszają według

²¹    Lehrbuch zur Psychologie, I, s. 10—12.

22    Psychologie ais Wissenschaft.,., I, pkt 47 H., t. V.