85817 skanuj0047 (23)

czy »k* przecinanie w len sposób, te miejsce przecinania znaj-duje się poza krawędzią kowadła. W tej fazie przecinanie mu- ^! .si odbywać się powoli lak, aby tclazo nie spadło gwałtowniej na nogi osoby odcinającej. Przy przedmiotach cienkich stosuje się podcinkę ustawioną od spodu. W tym wypadku czynność może wykonywać Jedna osoba.

Przebijanie. Wykonuje się je dla uzyskania otworów. Są one potrzebne przy podkowach, okuciach wozów, okuciach budowlanych itp. Mamy tu do czynienia z dwoma czynnościami. Pierwszą z nich Jest przebijanie, drugą — rozszerzanie i wygładzanie otworu. Aby wykonać otwór, początkowo wyznaczamy miejsce, w którym ma on być wykonany, z jednej i drugiej strony. Żelazo kładziemy na kowadle i uderzamy przebijakiem z jednej strony, wykonując otwór mniej więcej do połowy, następnie tę samą czynność wykonujemy z drugiej strony. Z kolei kładziemy przedmiot na kowadle w miejscu, gdzie jest specjalny otwór i silnym uderzeniem wybijamy pozostałą odgradzającą część żelaza. Kolejną czynnością jest odpowiednie wykończenie otworu i ewentualne rozszerzanie go przy pomocy specjalnych trzpieni. Powstałe nierówności przy krawędzi otworu wyrównujemy.

Ostrzenie. Wykonuje się je przy określonym rodzaju przedmiotów takich. Jak noże, siekiery itp. Pierwszą czynnością jest tu odpowiednie skucie na gorąco ostrza przedmiotu. Czynność tę wykonuje się nic tylko dla przedmiotów nowych, ale też dla przedmiotów już używanych w celu ich regeneracji. Następnie tak przygotowane ostrze doszlifowuje się na specjalnym kamieniu-toczaku wykonanym na ogół z piaskowca.

Nitowanie. Wykonuje się przy połączeniu w sposób niestały dwu elementów metalowych. W odpowiednio wykonany otwór, w obu elementach, wkłada się przedmiot podobny do gwoździa bez główki (nit), a następnie po obu stronach zewnętrznych łączonych elementów sklepu je.

Zgrzewanie (tabl. LXVI, rys. 61). Jest to bardzo ważna czynność w pracy kowala. Polega ona na umiejętnym połączeniu na gorąco dwu elementów żelaznych na ogól o innym stopniu twardości. Specjalne znaczenie ma ta czynność przy wykonywaniu narządzi tnących. Pozwala ona na znaczną oszczędność wysokogatunkowej stall ograniczając jej użycie tylko i wyłącznie do samej części tnącej, natomiast pozostałe elementy przedmiotu mogą być wykonane z żelaza miękkiego. W naszych rozważaniach czynność ta specjalnie odnosi się do noży. Zgrzewanie i umieszczanie części pracującej o innych cechach niż przedmiot, nie Jest umiejętnością nową. Znana jest już stosunkowo dawno. Tak np. zgrzewanie spotykamy w sierpie znalezionym w Biskupinie z okresu kultury łużyckiej¹*. Występuje ten proces także w wyrobach z okresu lateńskiego i rzymskiego*⁷. Powszechnie stosowany był już we wczesnym średniowieczu, czego dowodzą zabytki m.!n. z Poznania, Kruszwicy i wielu innych stanowisk. W wieku XVIII spotykamy się z określeniami takimi, jak „...oskardy 3 stali potrzebują i żelaza, bo krótkie..."**.

Sposobów wykonywania zgrzewania jest kilka. Najbardziej prostym jest tzw. zgrzewanie na styk. Polega ono na połączeniu obu elementów prostymi płaszczyznami. Obie płaszczyzny muszą być dobrze oczyszczone, szczególnie przez usunięcie ewentualnie powstałej zendry. Ten sposób jest trudny technicznie oraz mało statyczny. Stosunkowo łatwe Jest tu rozdzielenie się obu elementów w czasie pracy.

Doskonalszym jest łączenie na nakładkę. Oba elementy łączone są tu ukośnie ścięte, przy złożeniu i zgrzaniu za pomocą kucia i są o wiele trwalsze. Większa jest też powierzchnia łączenia i ułatwione kucie.

Najbardziej doskonałym. Jakkolwiek wymagającym dużego nakładu pracy, jest łączenie w klin. Polega ono na tyra. że jeden z elementów zgrzewanych Jest rozdwojony w miejscu łączenia. drugi zaś przygotowany w formie klina wchodzącego następnie w rozdwojenie. Sposób ten jest powszechnie stosowany przy wykonywaniu siekier.

W chwili obecnej stosuje się łączenie poprzez wprowadzenie między oba elementy opiłków żelaznych, łatwiej topliwych | dokładniej spajających przedmiot. Czy sposób ten mógł być