86108 skanuj0143 (3)

idei etycznych. Dzięki temu każdy normalnie rozwinięty człowiek łatwo może uchwycić nic tylko sens podstawowych terminów', ale także ich logiczny związek. Nie są to wszakże normy mogące bezpośrednio regulować praktyczne postępowanie człowieka w poszczególnych dziedzinach życia. Pełnią one rolę tylko swego rodzaju normatywnych drogow skazów, do których sprowadzają się i z których czerpią ostateczną rację swej imperatywnej mocy dalsze normy szczegółowe.

W grupie obejmującej zasady ogólne powszechnymi są tylko ogólne normy spraw iedliwości. Co więcej, powszechność ta przysługuje im jedynie co do zasadniczych, istotnych elementów' ich treści odnoszących się tło typowych zastosowań danej normy. Natomiast nie przysługuje im już ta sama powszechność w odniesieniu do zastosowań nietypowych, wyjątkowych. Mianowicie w tym zakresie zachodzić mogą i faktycznie zachodzą różnice w moralnej świadomości rodzaju ludzkiego. A w'ięc w pewnych społeczeństwach podpadający pod określoną normę sposób postępow ania uchodzi za dopuszczalny, podczas gdy w innych potępiany jest jako niemoralny. Za przykład może służyć norma „nic zabijaj”, która w pojęciach moralnych niektórych ludów nic tylko nie obejmowała aktu agresji, ale także. np. ułomnych nowo narodzonych niemowląt. Podobnie norma „nie kradnij” w świadomości moralnej innych ludów funkcjonuje łącznic z. przeświadczeniem o dopuszczalności aktów rabunku wobec pewnych kategorii obcoplemicńców.

Zrozumiałość ogólnych zasad sprawiedliwości opiera się na tej podsta-wic. że idea sprawiedliwości określająca treść tych norm wyraża w najgłębszej sw ojej istocie zasadę rów ności w rozdziale fundamentalnych dóbr i świadczeń między ludźmi. Ponieważ mieszczą się w tym również własne dobra i świadczenia poszczególnych osób, przy pomocy łatwego rozumowania mogą one dojść do uznania norm, nakazujących oddawanie tych dóbr i świadczeń innym osobom. Rozumowanie to dokonuje się bowiem za pomocą prostej zasady: „czyń drugiemu, co chcesz, aby tobie czyniono”. Jednakowoż w pewnych zawiklanych sytuacjach ulega zaciemnieniu przejrzystość któregoś z elementów wspomnianej zasady: nastręcza trudności albo sama możność uszanowania cudzych dóbr, albo uznanie w drugim równego człowieka. W ten sposób zaciera się powszechność określonej normy na odcinku jej specyficznych zastosowań.

Wśród pozostałych zasad ogólnych, zaliczonych do osobnej podgrupy norm spoza sprawiedliwości znajdują się takie, które nie są normami powszechnymi w przyjętym przez nas znaczeniu. Do takich nicpows/cch nych norm należą przede wszystkim normy wyrażające imperatyw rcali/o wania wartości opanowania samego siebie, czyli wstrzemięźliwości

Wytłumaczenia tego stanu rzeczy należy szukać również w specyfice odnośnych wartości. A mianow icie wyrażają one dobro moralne właściwe relacjom prymatu ducha nad materią, czyli dóbr moralnych nad dobrami fizycznymi. Z tego powodu zawierają w swej treści elementy, nie będące przedmiotem bezpośredniego poznania ze strony człowieka. Jego pojęcia / tego zakresu są bardzo niedoskonałe, możliwość zaistnienia w nich błędu nader wysoka, wskutek czego, nawet niezależnie od stopnia rozwoju ogólnej kultury umysłowej, człowiek okazuje się podatny na wpływy zewnętrznych czynników. Z chwilą, kiedy uformowane pod wpływem tych czynników pojęcia moralne przybierają postać społecznie utrwalonych układów, które z różnych stron oddziaływają na świadomość moralną ludzi, tworzą się opinie i przeświadczenia moralne o obowiązujących normach, odbiegające od jednakow ego wzoru, czyli nicpowszcchnc.

2. Niezmienność prawa naturalnego

Wstępne uściślenia dowiodły, żc 1° niezmienność norm prawa naturalnego nic utożsamia się z jego powszechną znajomością w moralnej świadomości ludzi i akceptacji z ich strony. 2° ze niezmienność prawa naturalnego może być rozumiana dwojako: jako niezmienność faktyczna oraz. niezmienność absolutna. Ale tylko niezmienność absolutna ma istotne znaczenie dla określenia tej właściwości prawa naturalnego. Jeśli się uzasadni, że przysługuje ona prawu naturalnemu, rozwiąże się tym samym problem niezmienności faktycznej. Niezmienność faktyczna stanow i bowiem prostą konsekwencję poprzedniej.

Jakie zatem stanowisko zajmuje etyka chrześcijańska w sprawie absolutnej niezmienności prawa naturalnego?

Wyrazem tego stanow iska jest teza, żc w szystkie normy praw a naturalnego, niezależnie od tego. do której z wymienionych uprzednio grup należą. są absolutnie niezmienne. Znaczy to, żc nic tylko w ciągu dotychczasowej historii ludzkiej nic uległy zmianie, ale też w żadnych innych warunkach nie mogą ulec zmianom we właściwym tego słowa znaczeniu. Twierdzenie to należy uzasadnić odpowiednimi racjami.

Najpierw należy wykazać, że prawo naturalne nie podlega zmianom ml wewnątrz dzięki treściowej niezmienności jego norm. Przewodnią ideą uzasadnienia jest w ew nętrzny zw iązek zachodzący między praw em natu-i.ilnym a por/ądkiem wartości. Przejawia się on w stwierdzeniu, że prawo naturalne nakazuje spełnianie aktów wewnętrznych dobrych, zakazuje zaś

spełniania aktów wewnętrznie złych. A zatem prawo to jest w tym sa-