86805 P1260101

13ł. Kr*>-/n» Katedra. Kaplica Mariacka (obecnie tzw. Batorego)

lie szerszej nawy i wyodrębnionego prezbiterium liższy jest tradycji osiowych kaplic angielskich niż -ancuskich. Te ostatnie ogranicząją się w zasadzie o wnętrz jednoprzestrzennych. Oprócz typowej ydłużonej kaplicy wielobocznie od wschodu za-ikniętej pojawiają się w architekturze francuskiej akże kaplice centralne: wieloboczne, czy nawet :wadratowe jak w Auxerre. Bardziej rozbudowane ompozycje charakterystyczne są jednak dla archi-ektury angielskiej. Oczywiście nie osiąga ta część <atedry wrocławskiej przestrzenności i wzajemne-;o powiązania poszczególnych członów rozbudowanej części wschodniej katedr angielskich. Niewielkie arkady we wschodniej ścianie chóru nie są w stanie odkryć w pełni przestrzennej głębi rozciągającej się na wschód od chóru. A kaplica jest wyraźnie w relacji do wcześniejszego chóru komponowana. Część nawowa kaplicy uzyskała szerokość nawy głównej chóru. Chór dwiema arkadami otwiera się na obejście, które z kolei także identycznymi arkadami otwiera się na nawę kaplicy. Jej przestrzeń jest nieznacznie szersza niż dłuższa. Perspektywicznej głębi nadaje kaplicy dwuprzęsłowe o połowę węższe od nawy prezbiterium. Prosto zamknięte prezbiterium kaplicy z dwudziałem wschodniej ściany nawiązuje do podziałów wcześniejszego chóru.

Sposób zestawienia nawy kaplicy z obejściem chóru, jak i z prezbiterium samej kaplicy zmuszał do wprowadzenia skomplikowanej struktury sklepień. Wschodnie przęsło prezbiterium nakryte zostało sklepieniem z trzema trójpromieniami, podobnie zachodnie przęsło nawy. Wschodnie przęsło nawy nakryte jest sklepieniem o kombinacji sklepienia krzyżowego z trójdziałem w narożnikach.

Sklepienia kaplicy Mariackiej stanowią rozwinięcie systemu sklepień trójdzielnych zastosowanych wcześniej we wschodnich przęsłach naw bocznych. Zmiana w stosunku do wcześniejszych sklepień z korpusu nawowego polega na eliminacji w sklepieniach, gdzie stosuje się trójpromienny pęk żeber, podziału na przęsła trójkątne w postaci żeber jarzmowych.

Wprowadzenie dwudziału w ścianie szczytowej prezbiterium wrocławskiej kaplicy Mariackiej, choć stanowi naturalną kontynuację dwudziału dolnej części ściany chórowej, wskazuje równocześnie na znąjomość przesklepienia i osiowego ukształtowania wschodniego przęsła chóru katedry krakowskiej. Nawiązania do chóru krakowskiego nabierają szczególnego znaczenia w związku z papieską zgodą na utworzenie arcybiskustwa w Pradze w roku 1344. Wcześniejsze przylączenio Śląska do Czech wywołać musiało zagrożenie oderwania biskupstwa wrocławskiego od metropolii gnieźnieńskiej. Ufundowanie kaplicy Mariackiej, jak i jej forma zdąją się wskazywać na podkreślenie łączności katedry wrocławskiej z Krakowom, a tym samym polskim Kościołem. Wzbogacenie architektonicznego i liturgicznego programu katedry wrocławskie} można ewentualnie widzieć jako reakcję na rozpoczętą w roku 1344 budowę nowej katedry praskiej, wznoszonej według wzorów francuskich. Świadczyłoby to, że biskup Przecław z Pogorzeli w zakresie niezależności biskupstwa wrocławskiego od Pragi i utrzymania swobód Kościoła na Śląsku kontynuował politykę Nankera, godząc się natomiast bez zastrzeżeń z politycznymi skutkami przynależności Śląska do Czech¹¹⁶.

Program sepulkralny kaplicy Mariackiej daleko wykracza poza zakres prywatnej komemoraęji. Wymowa rzeźby nagrobnej poszerzona została o rzeźbę wsporników i zworników. Cały więc zespół architektoniczno- rzeźbiarski, wraz z odprawianą w tej kaplicy liturgią, tworzy złożoną strukturę znaczeniową. Zwraca uwagę umieszczenie w jednym ze zworników prezbiterium kaplicy Mariackiej reprezentacyjnego popiersia biskupa w mitrze na głowie, z księgą w lewej ręce i gestem błogosławieństwa ręki prawej. Jest to przedstawienie biskupa jako sędziego w nawiązaniu do wizerunków Chrystusa jako sędziego z Sądu Ostatecznego. Oznacza to, że przedstawiony na zworniku biskup Przecław z Pogorzeli występuje w majestacie władzy Kościoła. Umieszczony na drugim zworniku prezbiterium anioł z mitrą biskupią w rękach pokazuje, iż sprawowana przez biskupa władza pochodzi z niebieskiego nadania. Wprowadzenie na zworniki tych dwóch przedstawień nadaje całej kaplicy szerszy eklezjologiczny, a nie tylko prywatno--komemoracyjny charakter. Taka wymowa dekoracji rzeźbiarskiej odnosi się zapewne do ciągle aktualnej we Wrocławiu problematyki zakresu władzy i swobód Kościoła.

Po części z symboliką eklezjologiczną całej dekoracji wiąże się interesujący fragment dekoracji rzeźbiarskiej w nawie kaplicy. W jej kącie południowo-wschodnim umieszczone zostało jako wspornik popiersie młodego mężczyzny z kapturem naciągniętym ciasno na głowę. Od pozostałych całopostaciowych przedstawień świętych na wspornikach, rzeźba w narożniku południowo-wschodnim odróżnia się portretowym ujęciem w potraktowaniu rysów twarzy, jak i właściwym dla portretu rzeźbiarskiego ujęciem popiersiowym. Tak ujęty ów wspornik łączy się z przedstawieniem biskupa Przecława z Pogorzeli na zworniku sklepiennym. W ten sposób portret fundatora funkcjonuje niejako podwójnie: w kontekście drugiej rzeźby na zworniku prezbiterium odnosi się do zakresu władzy biskupa, w kontekście zaś przedstawienia na wsporniku w południowo-wschodnim kącie nawy wskazuje na biskupa jako jednego z budowniczych kaplicy. Drugim budowniczym - we właściwym tego słowa znaczeniu - jest właśnie człowiek przedstawiony portretowo na tymże wsporniku. Portre-

97