86852 skanowanie0033 (17)

98 Część I. Co zrobić z kontrowersjami dotyczącymi świata społeczegt

Pawiany Shirley Strum

Aby zrozumieć związek pomiędzy podstawowymi kompetencjami społecznymi a pojęciem społeczeństwa, musimy zwrócić się ku badaniom nad małpami i małpami człekokształtnymi. Shirley Strum (1987:157-158), wspominając o pierwszej konferencji poświęconej badaniom nad pawianami, którą zorganizowała w 1978 roku w zamku nieopodal Nowego Jorku, napisała: Wciąż zdaję sobie sprawę, że w mojej pracy przedstawiam obraz społeczeństw pawianów, który jest trudny do zaakceptowania przez innych. Moim szokującym odkryciem było, że wśród samców nie ma hierarchii dominacji; że pawiany posiadają strategie spęłeczne; że finezja góruje nad siłą; że kompetencje społeczne i społeczna wzajemność wzięły pierwszeństwo nad agresją. Był to początek polityki seksualnej, w której samice i samce wymieniali się przysługami. Okazało się, że pawiany muszą ciężko pracować, aby wytworzyć swój świat społeczny, ale sposób, w jaki go wytwarzały, sprawiał, że wydawały się „milsze” niż ludzie. Potrzebowały jedne drugich, by przetrwać na najbardziej podstawowym poziomie - żyjąca grupa dawała indywiduum ochronę i przewagę - a także na najbardziej wyrafinowanym, wyznaczonym przez strategie społeczne rywalizacji i obrony. Wydawały się „miłe” także dlatego, że w przeciwieństwie do ludzi żaden członek stada Pumphouse nie posiadał zdolności do kontrolowania podstawowych zasobów: każdy pawian miał swoje jedzenie, wodę i miejsce w cieniu i troszczy! się o swoje podstawowe potrzeby przetrwania. Agresja mogłaby być użyta jako przymus, ale pozostawała tygrysem w klatce. Mycie się, pozostawanie blisko, społeczna dobra wola I współpraca były jedynymi dostępnymi atutami, by wpłynąć na Innego pawluna. Wszystko to były aspekty „bycia miłym", przynależności, a nie agreąjl. Pawiany były dla siebie „miłe" dlatego, że takie zachowanie było kluczowe dla Ich przeżycia, jak powietrze dla oddychania, o pożywienie dla zaspokojenia głodu. To, co odkryłam było rewolucyjnie nowym obrazem społeczeństwu pawianów. Rewolucyjne w rzeczywistości dla każdego zwierzęcego społeczeństwa, Jak jo dotychczas opisano. Konsekwencje zapierały dech w piersiach. Dowodziłam, że agresja nie była wpływem tak wszechobecnym czy ważnym w ewolucji, jak dotąd uważano, a strategie społeczne i społeczna wzajemność były niezwykle istotne. Jeśli istniały u pawianów, z całą pewnością musiały istnieć u prekursorów naszych wczesnych ludzkich przodków.

Gdyby socjologowie posiadali przywilej przyjrzenia się bliżej pawianom, kiedy reperują one swoją nieustannie rozpadającą się „strukturę społeczną”, zaobserwowaliby, jak ogromne koszty

Trecie źródło niepewności: przedmioty takżeposiadająpodmiotowość

99

trzeba ponieść podejmując zadanie, na przykład, podtrzymania dominacji społecznej bez obecności żadnej rzeczy, jedynie za pomocą kompetencji społecznych. Udokumentowaliby empirycznie cenę, jaką się płaci za tautologię więzi społecznych utworzonych z więzi społecznych¹. To siła używana za pomocą bytów, które nie są uśpione i powiązań, które się nie rozpadają, pozwala jej trwać dłużej i dalej się rozprzestrzeniać - i aby osiągnąć taki wyczyn, trzeba wynaleźć dużo więcej materiałów niż tylko układy społeczne. Nie oznacza to, że socjologia tego, co społeczne jest bezużyteczna, jedynie to, że znakomicie nadaje się do badania pawianów, ale nie do badania ludzi.

SPRAWIĆ, BY PRZEDMIOTY UCZESTNICZYŁY W PRZEBIEGU DZIAŁANIA

Kontrastu między dwiema szkołami nie da się sformułować bardziej dramatycznie. Jak tylko zaczyna się mieć wątpliwości co do zdolności więzi społecznych zachowania trwałości przy ich rozszerzaniu się, dogodne wydaje się odwołanie do roli przedmiotów¹². Kiedy wierzy się, że agregaty społeczne mogą istnieć opierając się na „siłach społecznych”, to przedmioty znikają z pola widzenia, a magiczna i tautologiczna siła społeczeństwa wystarcza do zachowania każdej rzeczy, dosłownie bez pomocy jakichkolwiek rzeczy. Trudno wyobrazić sobie bardziej uderzającą zamianę pierwszego planu z tłem, bardziej zasadniczą zmianę paradygmatu. Jest to, rzecz jasna, przyczyna, dla której ANT początkowo przyciągnęła uwagę¹³.

1

   Zob. Hans Kummer (1995), In Quest of the Sacred Baboon, w celu przybliżenia kluczowego pojęcia „narzędzi społecznych” u pawianów płaszczowych.

¹²    Słowo przedmiot będzie używane jako zmienna aż do kolejnego rozdziału, w którym zostanie zdefiniowane jako „materia rozważań”. Nie da się niczego tutaj przyspieszyć, ponieważ opisuję ANT w tej książce przedstawiając kolejno pięć źródeł niepewności.

¹³    Nie można tego zrozumieć w oderwaniu od dwóch kolejnych niepewności dotyczących grup i działania. Bez nich ANT zostaje natychmiast zredu-