88105 NL i jego kontakty z uczniami

W wieku szkolnym osiągnięciu popularności sprzyjają ponadto takie cechy osobowości, jak: koleżeńskość, uczynność, pewność siebie, dbałość o higienę osobistą i wygląd zewnętrzny. Większą popularnością cieszą się zazwyczaj dzieci pochodzące z rodzin wielodzietnych niż jedynacy, co można tłumaczyć ich większą umiejętnością współżycia społecznego. Bardziej popularne są na ogół dzieci z rodzin, w których panuje korzystna atmosfera wychowawcza, ma miejsce wyższy poziom kulturalny, ojciec wykonuje atrakcyjny zawód.

Pewne różnice w zakresie uwarunkowali popularności zaznaczają się między dziewczętami i chłopcami. Wśród dziewcząt ich popularności sprzyjają estetyczny wygląd, taktowne zachowanie się, spokój, opanowanie: u chłopców większą rolę odgrywa stanowczość, odwaga, siła i sprawność fizyczna.

Geneza braku popularności jest różna. Może to być spowodowane przejawianym przez dziecko brakiem koleżeńskości, nieumiejętnością współżycia w grupie, skłonnością do izolacji. Czasem bywa uzależnione od cech wyglądu zewnętrznego związanych z defektami rozwojowymi, zaniedbanym ubiorem, brakiem urody lub dbałości o czystość osobistą.

Brak popularności bywa następstwem uprzedzeń przejawianych w odniesieniu do dzieci należących do określonych grup etnicznych, społecznych lub wyznaniowych. Dane dziecko może być wówczas niepopularne niezależnie od jego zachowania się, wyglądu zewnętrznego, walorów osobistych.

Popularność w grupie sprzyja nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami oraz przyczynia się do aktywizacji społecznej. Dużej popularności może jednak towarzyszyć nadmierna pewność siebie, lekceważące traktowanie kolegów mniej uzdolnionych lub znajdujących się w trudnych warunkach środowiskowych. U dzieci wysoce popularnych wytwarzają się nieraz postawy egoistyczne, poziom ich faktycznego uspołecznienia jest niski. Z drugiej strony wśród dzieci niepopularnych wskutek pewnych cech wyglądu zewnętrznego lub niskiej pozycji społecznej rodziców znajdują się nieraz jednostki przejawiające w większym stopniu zdolność do działania prospołecznego niż osoby cieszące się dużą popularnością. Indywidualne właściwości dzieci popularnych i niepopularnych, zarówno dodatnie, jak i ujemne cechy ich osobowości powinny być uwzględnione przez nauczyciela w procesie wychowania.

5. Nauczyciel oraz jego kontakty z uczniami

W środowisku szkolnym centralną rolę odgrywa nauczyciel, kierujący rozwojem umysłowym i społecznym uczniów oraz realizujący związane z tym cele wychowania. Zaznacza się to szczególnie wyraźnie w pierwszych latach nauki szkolnej, gdy wszystkie zajęcia w klasie prowadzi jeden nauczyciel, będący dla dzieci osobą, która dysponuje wiedzą, wydaje polecenia, tworzy zakazy i nakazy oraz egzekwuje ich wykonanie. W starszych klasacłi szkoły podstawowej oraz w szkole średniej uczniowie mają kontakty z licznymi nauczycielami, co ogranicza wpływ każdego z nich. U dorastającej młodzieży coraz większą rolę zaczynają odgrywać procesy samorozwoju i samowychowania, uczestnictwo w działalności organizacji młodzieżowych, kontakty nawiązywane w grupach rówieśniczych; również jednak w tym okresie życia nauczyciel ma wpływ na rozwój psychospołeczny młodzieży.

Skuteczność pracy wychowawczej nauczyciela jest uzależniona od właściwości jego osobowości. A. Janowski¹ referuje wyniki badań D. Medleya przeprowadzone na populacji 10 000 uczniów szkół średnich. Zgodnie z ich opiniami nauczycieli najbardziej łubianych cechuje:

1.    Umiejętność nauczania (jasno tłumaczy, podaje przykłady, dobrze zorganizowany itp.).

2.    Pogoda, łagodność, cierpliwość, (nie daje się byle czym zirytować).

3.    Przyjacielskość, koleżeńskość (nie trzyma się na uboczu).

4.    Zainteresowanie uczniami, rozumienie ich.

5.    Bezstronność — (nie ma swoich pupilków).

6.    Sprawiedliwość przy stawianiu stopni i ocenianiu.

Wyniki wspomnianych badań świadczą o tym, że popularność nauczyciela, której wskaźnikiem jest „lubienie” go przez uczniów, zależy zarówno od jego właściwości umysłowych, jak i postaw społecznych. Omówimy je obecnie dokładniej oraz określimy ich funkcję w procesie wychowania.

Nauczyciel wykonujący prawidłowo zadania wynikające z jego roli społecznej powinien posiąść niezbędne umiejętności dydaktyczne. Roz-

59

1

A. Janowski Psychologia społeczna a zagadnienia wychowania. Wrocław—Warszawa—Kraków—Gdańsk. Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1980.