DSC02285

danej osoby, nastawienie ucznia do szkoły, do nauczyciela czy określonego przedmiotu, cechy osobowościowe badanych, uznawany system wartości, warunki atmosferyczne utrudniające prowadzenie zajęć, sposoby oceniania, odporność psychiczna, poziom zadowolenia, stopień zainteresowania zjawiskiem. Zmienne te określamy mianem pośredniczących \Z_p).

Występujące relacje między zmiennymi, których znajomość jest niezbędna w badaniach naukowych, przedstawiono na schemacie 8 .

Schemat 8

Zależności między zmiennymi w procesie wychowania

Należy podkreślić, że podział na zmienne zależne i niezależne odnosi się jedynie do badań. W świecie rzeczywistym zmienne nie są ani zależne ani niezależne. To badacz decyduje, jak je interpretować i które z nich w określonym badaniu są zmiennymi zależnymi, a które niezależnymi. Określona właściwość przedmiotu jak i cel badań mogą powodować, że dana cecha w jednym badaniu występować może jako zmienna niezależna, w innym jako zmienna zależna. Itak dla przykładu: „kompetencje zawodowe nauczycieli” stanowić mogą zmienną zależną w badaniu, którego celem będzie określenie czynników wpływających na owe kompetencje. Natomiast w badaniu, których celem będzie określenie wpływu owych „kompetencji zawodowych” na efektywność kształcenia i wychowania czy na trwałość wiedzy, właściwość ta będzie stanowiła zmienną niezależną.

Większość zjawisk, którymi zajmuje się badacz, wymaga określenia, czy i ile zmiennych niezależnych oraz które z nich wpływają na jedną czy więcej zmiennych zależnych.W badaniach pedagogicznych jest to niezwykle ważne, gdyż zjawiska pedagogiczne są w swej strukturze złożone i wielokierunkowo uwarunkowane i zazwyczaj jedna zmienna niezależna nie wyjaśnia wszelkich zmian zachodzących w zmiennej zależnej lecz tylko pewną ich część. To powodować musi potrzebę podejmowania dodatkowych badań wyjaśniających przyczyny pozostałych zmian zachodzących w zmiennej zależnej. I tak dla przykładu, jeżeli badania zmierzają do określenia rezultatów kształcenia i wychowania (zmienna zależna), to zarówno poziom wykształcenia nauczycieli, stosowane metody, jak i środowisko społeczne ucznia, jego warunki nauczania, uzdolnienie, stan zdrowia, czy inne zmienne niezależne, mogą wyjaśniać

dlaczego niektórzy uczniowie osiągają wyższe oceny w nauce niż inni. Wyjaśnienie takie będzie oczywiście niepełne, gdyż na efekty kształcenia i wychowania zawsze ma wpływ wiełe innych czynników, np. warunki materialne rodziny dziecka, atmosfera domu rodzinnego, poziom wykształcenia rodziców, stopień przygotowywania się ucznia do zajęć lekcyjnych, płeć badanych, które nie zawsze są w badaniach uwzględniane. Wielość czynników wpływających na badane zjawisko zilustrowano na rycinie 1.

Zmienna niezależna (poziom wykształcenia n-li metody nauczania, środowisko społeczne ucznia, stan zdrowia, uzdolnienia itp.)

Zmienne zależne Rozwój umysłowy Poziom wiedzy Trwałość wiedzy Aktywność ucznia Pilność ucznia Osiągnięcia ucznia Zainteresowanie przedmiotem Poziom wypowiedzi

b) Zmienne ilościowe i jakościowe

Ze wzgłędu na przyjmowane wartości oraz możliwość dokonania precyzyjnych pomiarów, można zmienne podzielić na ilościowe i jakościowe.

Jeżeli przedmiotem badania są mierzalne właściwości przedmiotu, wówczas mamy do czynienia ze zmiennymi ilościowymi. Najczęściej posługujemy się nimi w naukach ścisłych, w fizyce, matematyce, statystyce itp. Są także wykorzystywane w naukach społecznych, w tym i w pedagogice. Przykładem zmiennych ilościowych są: liczba uczniów, liczba nauczycieli, wiek uczniów, absencja, wysokość dochodu na 1 osobę, liczba dzieci w rodzinie, wartość pomocy naukowych, ilość pomieszczeń dydaktycznych itp. Każda z tych właściwości może mieć różną ilość tzw. podzmiennych. Cechy każdej zmiennej ilościowej mogą przybierać wiele wartości. Dła niektórych cech ilość wartości może być nieograniczona. Jeżeli wartości te układają się w ciąg nieskończony, wówczas mówimy o zmienności ciągłej.

Zmienna jest ciągła, jeżeli jej wartości tworzą continuum i gdy mogą przybierać dowolne wielkości. Zmienna ta nie ma a priori określonej swojej najmniejszej czy największej jednostki. Do cech o zmienności ciągłej możemy zaliczyć: czas, wiek, wagę, wzrost, objętość itp. Czas to przykład zmiennej ciągłej, gdyż nie istnieje naturalna - minimalna czy maksymalna jednostka czasu. Czas jakiegoś zdarzenia można określić w l godzinie, w 1 godzinie i 10 minutach, w 1 godzinie 10 minutach i 10 sekundach itd. Możemy mówić o jednej godzinie, minucie, sekundzie, dziesiątej sekundy, setnej itp. W ten sposób czas wykonania każdej czynności może być wyrażony za pomocą nieskończonej liczby wariantów danej skali.

63