84351 Zdjęcie1155 (2)

SOCJOLOGIA EMPIRYCZNA

Jakkolwiek liczne były socjologiczne wątki w rozprawach filozoficznych Znanieckiego i jakakolwiek była socjologiczna doniosłość prac wykonywanych w Towarzystwie Opieki nad Wychodźcami, autor Zagadnienia wartości w filozofii nigdy zapewne nie zostałby zawodowym socjologiem, gdyby nie przygoda amerykańska zapoczątkowana przez wizytę w Warszawie w 1913 roku Williama I. Thomasa, od lat planującego poważne badania nad europejskimi imigrantami do Stanów Zjednoczonych. Jak można sądzić, Thomas był już wtedy zdecydowany, aby bohaterami swego dzieła uczynić właśnie Polaków.

Nietrudno zatem wskazać przyczyny zainteresowania Thomasa Znanieckim i Znanieckiego Thomasem: wydawca pisma „Wychodźca Polski" był dla amerykańskiego badacza dobrym informatorem i nieodzownym przewodnikiem; dla Znanieckiego natomiast Thomas stwarzał szansę na wyrwanie się w szeroki świat, o którym — jak wiemy — marzył mimo swego zachwytu nad warszawskim życiem umysłowym. Nie można wykluczyć, iż początkowo Znaniecki traktował współpracę z Thomasem odrobinę instrumentalnie, me licząc się zgoła z możliwością zmiany powołania. Wiemy jednak, te w końcu praca nad Chłopem polskim wciągnęła polskiego filozofa niemal całkowicie. W rezultacie Znaniecki przeobraził się z pomocnika Thomasa w jego partnera.

_Piw w*—_ _

cynująca osobowość Thomasa", z jednej strony, i nieprzeciętne zdolności młodego współpracownika. z drugiej? Czy też może w poglądach tych dwóch ludzi — należących do dwóch różnych pokoleń i kultur — było już przed ich spotkaniem coś. co sprzyjało pogłębieniu współpracy? Sprawa ta wymaga dopiero zbadania, nikt bowiem nie porównał do tej pory dorobku tych dwóch uczonych, którzy w chwili rozpoczynania pracy nad Chłopem polskim mieli już spory dorobek teoretyczny.

Pod jednym względem Thomas i Znaniecki wydają się niemal sobie przeciwstawni. Pierwszy z nich był nade wszystko empirykiem i teorią zajmował się tylko w takim zakresie, jaki był potrzebny dla ukierunkowania badań i uporządkowania ich wyników. Janowitz pisał słusznie o jego „pragmatycznym stosunku do budowy teorii" *. Rola Thomasa w amerykańskiej socjologii, zresztą niemała, polegała głównie na pokazywaniu drogi od filozofii społecznej do empirycznej socjologii, która większości jego pokolenia pozostawała jeszcze nie znana. Było dziełem Thomasa i, oczywiście, Parka, wyprowadzenie socjologii amerykańskiej z gabinetu w teren. Znaniecki też wprawdzie przyczynił się do zwrócenia socjologii w stronę empirii, ale miał nade wszystko temperament filozofa i teoretyka: najlepiej bodaj czuł się jako budowniczy systemu, który, aczkolwiek uprawomocniony empirycznie, nie miał stanowić po prostu myślowej reprodukcji rzeczywistości. Nauki Znaniecki nie uważał za budowlę, wznoszoną z cegieł „nagich” faktów. Dodajmy, że nawet ta odrobina teorii, którą znajdujemy w pismach Thomasa, odnosi się przede wszystkim do psychologii społecznej i antropologii, którymi polski filozof przed spotkaniem Thomasa zupełnie sie nie interesował._