89450 skanuj0007 (390)

W V tysiącleciu p.n.e. ośrodki rolnicze, początkowo niewielkie i rozproszone, powiększały się i przekształcały w miasta, a w III tysiącleciu p.n.e. nad dużymi rzekami powstały pierwsze centra cywilizacyjne i zaczątki wielkich imperiów: w Egipcie nad Nilem, Mezopotamii nad Tygrysem i Eufratem, w Indiach nad Induszem oraz w Chinach nad Huang-ho. Dwa wieki później takie centra tworzyły się także w Ameryce Środkowej i Południowej. Budowano w nich ogromne pałace i świątynie, rozwijano rzemiosło i handel, zakładano organizacje religijne i wojskowe, tworzono administrację i urzędy.

Wkrótce człowiek wyruszył na podbój mórz. Wiosłowe galery, które zastąpiły tratwy i prymitywne łodzie z epoki kamiennej, umożliwiały Egipcjanom odbywanie dalekomorskich podróży już 1500 lat p.n.e. Kilkaset lat później konstruowano statki żaglowe i wiosłowo-żaglowe. Przez wiele wieków stanowiły one podstawowy środek transportu morskiego i dopiero w XIX wieku ich rolę przejęły parowce.

Galery miały ogromne znaczenie dla rozwoju i utrzymania potęgi imperiów powstałych w I tysiącleciu p.n.e., podobnie jak wykorzystanie żelaza do wyrobu narzędzi i broni; jego obróbkę poznano w VI—III tysiącleciu p.n.e. WII tysiącleciu p.n.e. przetwórnie żelaza opierały się już na surowcach uzyskiwanych z rud. Żelazne okucia i ostrza w narzędziach rolniczych usprawniły uprawę roli i znacząco podniosły wydajność rolnictwa. Niestety, z potęgą centrów cywilizacyjnych i imperiów Starego Świata wiązały się także pierwsze wielkoobszarowe zniszczenia lasów. Rzymianie np. zużywali znaczną ilość drewna do budowy domów, wypalania cegieł, produkcji szkła lub ogrzewania łaźni. Ogromny popyt na drewno doprowadził do wyniszczenia lasów w całym basenie Morza Śródziemnego, z trwałymi konsekwencjami dla klimatu, rolnictwa i różnorodności biologicznej w tym rejonie świata. Starożytne imperia przestały istnieć w V wieku n.e., ale pozostały po nich trwałe zniszczenia naturalnej przyrody na obszarach, gdzie sięgały ich wpływy*.

W ciągu 10 wieków nowej ery (od V do XV), odpowiadających okresowi Średniowiecza w historii i kulturze kontynentu europejskiego oraz pewnego spowolnienia rozwoju cywilizacyjnego po upadku Cesarstwa Rzymskiego, nadal stopniowo rosła liczba ludności, rozwijało się ekstensywne rolnictwo i osadnictwo, także miejskie, powstawały zaczątki produkcji przemysłowej w młynarstwie, sukiennictwie i hutnictwie, ale do XII wieku zmiany te były na tyle powolne, że trudno je oceniać w kategoriach istotnego nasilenia antropopresji. Dopiero dynamiczny rozwój miast, metalurgii i produkcji szkła, zapoczątkowany w XII wieku, był zapowiedzią zastraszającego w swym wymiarze procesu niszczenia lasów, który trwa nieprzerwanie od XVI wieku.

Zapotrzebowanie na drewno istotnie wzrosło w okresie wielkich odkryć geograficznych (m.in. Ameryki w 1492 r.) oraz zamorskich podbojów dokonywanych