69348 skanuj0005 (445)

2.2. Wpływ rozwoju ludzkiej cywilizacji na przyrodę

29

Narodziny

osadnictwa

Stopniowe wycofywanie się lodowca i ocieplanie klimatu umożliwiło paleolitycznym grupom ludzkim przemieszczanie się coraz bardziej na północ. Około 13 tysięcy lat temu dotarły one na Niż Europejski, pokryty wówczas tundrą zamieszkałą przez wielotysięczne stada reniferów. Łowcy wyspecjalizowani w polowaniach na te zwierzęta, podążali w ślad za swoim potencjalnym łupem, dostosowując kierunek i tempo wędrówek do sezonowych migracji reniferów. Dopiero w końcowej fazie paleolitu (11 000—8300 lat p.n.e.) pierwotne wspólnoty stopniowo przechodziły na osiadły tryb życia. Dominował on zwłaszcza na obszarach lasów nasuwających się na dawną tundrę po ociepleniu klimatu. Osiadłości sprzyjały użyteczne dla człowieka zasoby tych ekosystemów, oferujących budulec do konstrukcji stosunkowo trwałych szałasów, a także pożywienie: jadalne owoce, nasiona, liście, pędy, korzenie, miód, ptasie jaja. W tym okresie, wyróżnionym jako mezolit i stanowiącym wyłącznie lokalny, leśny etap rozwoju ludzkiej społeczności, istotnie wzrosła rola zbieractwa, choć nadal mięso i ryby były głównym składnikiem pożywienia ówczesnych ludzi.

Narodziny

rolnictwa

Jakkolwiek obozowiska wspólnot mezolitycznych były trwalsze niż ludów koczowniczych w okresie paleolitu, to bujny rozwój osadnictwa i związanej z nim gospodarki wytwórczej przypadł dopiero na młodszą epokę kamienia, czyli neolit (8300—2500 lat p.n.e.)¹. Zaczęto wówczas uprawiać zboża (pszenicę, proso, jęczmień), hodować zwierzęta (owce, kozy, bydło, świnie), budować najrozmaitsze lepianki i chaty, wytwarzać gliniane naczynia, a pod koniec neolitu także eksploatować surowce mineralne, głównie rudy miedzi. Około 8 tys. lat temu, w pobliżu rzek lub mórz, powstawały pierwsze miasta otoczone murami². Zmiana trybu żyda, z koczowniczego na osiadły, była epokowym momentem w dziejach człowieka, często określanym mianem „rewolucji neolitycznej”. Niewątpliwie jednak była także zwiastunem trwałych, antropogenicznych przeobrażeń środowiska przyrodniczego w osadach ludzkich i w ich sąsiedztwie, ponieważ z uprawą ziemi wiązało się przekształcanie naturalnych ekosystemów, a nie tylko użytkowanie ich żywych zasobów (Simmons i Innes 1987).

Rozwój uprawy roślin i chowu zwierząt

Osadnictwo, a wraz z nim uprawa roślin i chów zwierząt, rozwijało się niezależnie od siebie w różnych częśdach świata: na Bliskim Wschodzie, w Europie, na obszarach dzisiejszego Meksyku, Peru, Chin, Wietnamu, Tajlandii, Malezji i wielu innych, chociaż w różnym tempie (Grzebisz 1998). Rolnictwo na Bliskim Wschodzie rozwinęło się ok. IX—VIII tysiąclecia p.n.e., nieco później w Ameryce Środkowej (w Meksyku ok. 6500 tys. lat p.n.e. uprawiano awokado i chili, a od 5500 lat p.n.e. kukurydzę) i w Azji (bawełnę zaczęto uprawiać ok. 5500 lat p.n.e. w dolinie Indusu, a ok. 5000 roku p.n.e. proso w dolinie Żółtej Rzeki). Zależnie od warunków klimatycznych i przyrodniczych poszczególne centra osadnicze były

1

   Epoka neolitu, podobnie jak brązu lub żelaza, przypadała w różnych częśdach świata na różne lata, np. na terenie Polski neolit zakończył się około 1800 roku p.n.e.

2

   Najstarsze znane miasto świata Jerycho, zamieszkałe przez 2700 osób, założono w dolinie Jordanu w 7800 roku p.n.e.