84615 PHOTO176

138

samego, zamiast operowania mętnomi i dowolnomi pojęciami i rozprawiania o pojęciach, to dążenie, które pojawiło się w różnych kierunkach filozoficznych pod koniec zeszłego wieku (np. także u Bergsona). Fenomcnologja stara się pod tym względem tylko o słuszną interpretację tego dążenia i o konsekwentne jego przeprowadzenie. To też powyżej podane sformułowanie postulatu powrotu do bezpośredniego doświadczenia jest tylko ogólną ramą, która nie daje jeszczo charakterystycznych cech dążeń fenomenologów pod tym względem, ani nie pozwala zrozumieó całkowicie motywów, dla których fenomenologja przeciwstawia się psychologizmowi. Musimy więc teraz omówid szczegóły.

Jak widzieliśmy wyżej, filozof posługujący się metodą badania przyrodniczą uważa konkretno zjawisko za skrzyżowanie sięsystematu hypototycznic przyjętych „procesów obiektywnych". Wskutek tego sądzi, że wówczas osiąga poznanie’ konkretnego zjawiska, gdy bada owe procesy w ich związkach przyczynowych, czyli, joźeli umie wytłumaczyć z jakich przyczyn ono powstało i wykaże, jakie stałe związki istnieją między procesami objektywnomi. Stąd punkt widzenia genetyczny dominuje nad-tego rodzaju badaniami. W związku z tern stoi — jak wykazaliśmy — fakt, że zawartość naoczna konkretnego zjawiska odgrywa w badaniach tego typu stanowisko drugorzędne i bywa naogół zbywaną kilku ogólnikami, lub też mniej lub więcej przeoczaną. Fenomenolog nie neguje zasadniczo istnienia zagadnień gonetycznych, ani też ich teoretycznego znaczenia, lecz wierny swemu żądaniu powrotu do bezpośredniego doświadczenia, dąży do poprzedzenia badań genetycznych przez badania innogo typu. Albo raczoj: o tyle tylko uznaje zagadnienia genetyczne, o ile one się z konieczności nasuwają z wyników bezpośredniego doświadczenia. Przyrodnik identyfikuje konkretno zjawisko ze skrzyżowaniem się hypotetycznie przyjętych procesów. Fenomenolog o tyle tylko mógłby uznać tę identyczność, o ile konkretna treść zjawiska (przedmiot bezpośredniego doświadczenia) sama zmuszałaby nas do tego. Tymczasem procesy objektywne przyjmowane przez przyrodników z istoty swej nie są i nie mogą być czcmś bezpośrednio danem, a więc przedmiotem bezpośredniego doświadczenia. (Czem np. podobne jest widziane przez nas światło do systemu drgań eteru o odpowiedniej długości fali?). Należy więc przedewszystkiera rozróżnić pomiędzy konkretną zawartością bezpośrednich danych (czyli jak poprzednio mówiliśmy „konkretnom zjawiskiem’’), a „procesami objektywnemi”.

Powtóre: jeżeliby te procesy miały być przez fenomenologa uznane za istniejące — tak, by można się zajmować związkami między niemi — to mogłoby się to stać tylko wówczas, gdyby się one przejawiały w bezpośrednich danych, t. zn. gdyby nie były hypotetyccnie przyjęte dla celów tej czy owej teorji. Przed zakładaniem wszelkich hypotez, przed przyjmowaniem przedmiotów i procesów różnych od danych bezpośredniego doświadczenia, należy przedewszystkiem poddać badaniu te ostatnie. I badanie to powinno być prowadzone bez względu na cele Uj czy owej teorji, tłumaczącej t. zw. zjawisko, a zarazem niezawiśle od wyników wszelkiej teorji naukowej, posługującej się hypoiezą, czy kombinacjami pojędowemi, lecz jedynie pod hasłem jasnego i adaeąuai-nego dojrzenia bezpośrednich danych i opisowego odtworzenia słów-nego tego, co zostało dojrzane. I dopiero, o ile same dane bezpośredniego doświadczenia upoważniałyby nas do przyjęcia przedmiotów różnych od nich, lecz w nich się przejawiających, dopiero wówczas należałoby zająć się badaniem tych przedmiotów, zawsze jednak tylko tak samo wziętych, jak się o nich z bezpośrednich danych dowiadujemy. Ale tern samem zmienia się zupełnie rola bezpośrednich danych w poznaniu. Stają się one teraz z czegoś, co miało drugorzędne znaczenie w poznaniu, nietylko istotnem źródłem poznania, lecz głównym przedmiotem badania. Oprócz jednak przesunięcia się punktu ciężkości badań, zachodzi tu jeszcze znacznie ważniejsza zmiana. Z chwilą, gdy bezpośrednie dano przestają być uważane jedynie za skrzyżowanie się systematu współdziałających „objoktywnych procesów^r, a mają być badane w pierwszym rzędzie dla samych siebio, nasuwa się konieczność dojrzenia ich swoistej zawartości bez względu na owe procesy. Ze zaś wzgląd na tc procesy powoduje przekształcenie bezpośrednich danych, wytwarza pewien odmienny sposób „widzenia”, względnie prowadzi do — zazwyczaj bezwiednego — opracowania myślowego bezpośrednich danych, odpowiednio do zainteresowań badacza, do celów teorji, więc odrzucenie wszystkich owych względów konsekwentnie i świadomie przeprowadzone, prowadzi do oczyszczenia bezpośrednich danych ze wszelkich momentów im w istocie obcych. Równocześnie oznacza to powrót do naturalnego bogactwa przedmiotów’. W ustawieniu przy-rodniczcm dążenie do ustalenia, ja^ie „procesy objektywne” składają się na pewne konkretne zjawisko, powoduje, że konkretne zjawisko zostaje w ten sposób ujmowane przez badacza, iż zdaje się być wiązką prostych elementów, odpo-