Image0001 (3)

Agnieszka Naumiuk

Organizacje pozarządowe jako środowisko edukacyjne

Organizacje pozarządowe - pojecie i zadania

W Polsce w ostatnim ćwierćwieczu nastąpiły ogromne zmiany w sferze polityki. gospodarki, społecznego myślenia i funkcjonowania. Zmieniło się postrzeganie roli państwa, środowisk lokalnych, grup i jednostek. Uwolniona gospodarka poczęła budzić do życia lokalną przedsiębiorczość. Jednocześnie nastąpiła likwidacja dużych zakładów pracy utrzymujących całe regiony. Bezrobocie i radykalne oszczędności zmieniały, czasem bardzo szybko, lokalne społeczności.

Państwo przestało funkcjonować na dawnych zasadach opiekuńczych, realizując koncepcję subsydiarności, która, choć bardzo różnorodnie rozumiana i wprowadzana w życic, jasno pokazała, że obywatel nic może już liczyć na opiekę i pomoc dawnych instytucji w takim stopniu jak dotychczas.

Rodziła się niechęć do sytuacji, w której ideały wolności i nadzieja na zmianę na lepsze zderzyły się z rzeczywistością - kiedy to „lepsze” nic jest dane i należy je samemu wypracować. Po pierwszym szoku. wynikającym z utraty poczucia bezpieczeństwa i stabilizacji, społeczeństwo zaczęło dostosowywać się do nowych warunków, w których samo musiało sobie radzić z istniejącymi problemami. W ramach owych zmian jednak tylko część obywateli, i to zapewne nic na zawsze, mogła znaleźć się w grupie osób korzystających z dobrodziejstw transformacji ustrojowej i społecznej. O dynamice procesów społecznych w trakcie zmiany, formach ryzyka społecznego, wielowymiarowych czynnikach i widocznych skutkach owych zmian - w postaci m.in. marginalizacji, asynchronizacji rozwoju - oraz o innych społecznych kwestiach można by pisać wiele¹, jednak zasadniczym pytaniem jest, czy jakieś mechanizmy społecznej obrony i społecznego działania są uruchamiane w środowisku oraz jakie znaczenie ma ich edukacyjny charakter.

Czy obywatele mają poczucie, że zmiany społeczne postępują zgodnie z ich wolą. dla ich dobra, z ich udziałem? Niezaspokojone potrzeby obywateli w sferze społecznej rodzą bowiem poczucie zagubienia, bezsilności, zawodu*, wycofywanie się w sfery prywatności lub konsumpcjonizmu i zabawy, ucieczki przed strachem

Zob. A. Kad/icwic/.-Winnicki. Społeczni shw w trakcie zmiany. Rozważania z zakuwa pedagogiki i socjologii transformacji, Gdańsk 2004. s. 7*65.

' W. Osiatyński, Rzeczpospolita obywateli. Warszawa 2004. s. 18.

wobec niemożności zdecydowania o swoim życiu. Widoczne tego przejawy stanowią troskę i przedmiot dyskusji pedagogów i działaczy społecznych.

Po początkowej fazie euforii wynikającej z uzyskania wolności i wydobycia się z ograniczających więzów obywatele zaczęli zastanawiać się nad swoją rolą w planowaniu zmian społecznych. Owe zmiany transformacyjne rodziły szereg konfliktów, problemów i zniechęcały wiele osób do podejmowania wysiłku. Łatwiej i wygodniej było mówić o kryzysie niż o trudzie dochodzenia do sukcesu. Jednak Polska, zarówno w sferze ogólnospołecznej, jak i lokalnej, zmieniała się i zmienia nadal. Jednym z czynników i powodów owej zmiany było powstawanie nowych form obywatelskiego działania*. Organizacje społeczne istniały w Polsce od wielu lat^{1 2}, jednak nowe możliwości i odzyskana wolność obywatelska sprawiły, że mogły przybrać one nowe formy i działać w obszarach, w których obywatele dotychczas nic współuczestniczyli. Okazało się, że nic tylko mogą coś powiedzieć, ale i zrobić: zbudować szkołę, otworzyć centrum rehabilitacyjne, stworzyć poradnię prawną, czy też zorganizować koncert. 7. czasem rozwijać zaczęły się nowe pomysły, coraz lepiej przygotowane i przeprowadzane działania, w coraz bardziej różnorodnych dziedzinach życia. Pojęcie organizacji społecznej nabrało nowego znaczenia. W nowej formule organizacji pozarządowych rozpoczęły działanie grupy obywateli, którzy uczyli się na nowo. na czym polega własna aktywność, odpowiedzialność, jak ciężkie bywają pierwsze próby i jak czasem daleka od ideałów ich realizacja.

Organizacje pozarządowe mają swoje korzenie w ewolucji szeregu procesów społecznych, wywodzących się z pierwotnego dążenia człowieka do zrzeszania się, tworzenia więzi społecznych z innymi, poczucia przynależności do pewnej grupy oraz możliwości realizowania w tej grupie indywidualnych ccłów. F. Tónnics rozróżnił dwa typy zbiorowości: wspólnoty i stowarzyszenia³. Organizacje pozarządowe, w takim ujęciu, będąc strukturami stowarzyszeniowymi, jednocześnie działają w środowisku lokalnym wykazującym cechy wspólnotowe, poruszają się zatem w obrębie obu tych typów zbiorowości i wykorzystują do działań zarówno możliwości i potencjał zbiorowości spontanicznych, jak i zorganizowanych grup celowych. Jest to niejako naturalny sposób łączenia tradycyjnych form życia społecznego w grupach i środowiskach ze współczesnymi tendencjami do celowego organizowania otoczenia przez człowieka, w tym otoczenia społecznego, kierującego się regułami formalnymi, logicznymi, praktycznymi.

1

Ii. I .os, Voluntary Sector in Post Communist East Central Europę. Erom Smali Circles to CMI Society, Washington 1994.

2

Ii. larś, Od filantropii do pomocniczości. Studium porównawcze rozwoju i działalności organizacji społecznych. Warszawa 2000.

3

' R Tflnnics. Wspólnota i stowarzyszenie: rozpraw a o komunizmie i socjalizmie jako empirycznych formach kultury, Warszawa I9H8.