5768085825

głównie do jej aspektów przyrodniczych i społecznych. Jako przedmiot edukacji środowisko rozpatrywane jest w aspekcie ekologiczno-fenologicz-nym i sozologicznym. Na potrzeby edukacji środowiskowej uczniów klas początkowych zasadniczo funkcjonują zatem trzy podstawowe terminy tego pojęcia, interpretowane jako środowisko przyrodnicze, środowisko geograficzne i środowisko społeczne.

Najbardziej ogólna definicja środowiska traktuje je jako zbiór czynników oddziałujących na podmiot środowiska². Analizując definicję środowiska jako całość zauważamy, że na pojęcie to składają się trzy elementy: podmiot środowiska, obiekt poddany działaniu pewnego procesu (oddziaływanie czynników) oraz przedmiot środowiska, czyli zbiór czynników skierowanych na podmiot. W tym ujęciu środowisko traktowane jest jako:

-    zbiór rzeczy materialnych (i energii);

-    zbiór wzajemnych oddziaływań (relacji) komponentów materialnych na siebie i na podmiot środowiska.

Zależnie od wielorakiej natury podmiotem środowiska może być:

-    istota żywa (roślina, zwierzę, człowiek) - środowisko biotyczne; wtedy mamy do czynienia z tzw. środowiskiem biotycznym;

-    obiekt abiotyczny, np. dolina rzeczna, jezioro, lodowiec, stok górski itp .; w tym przypadku mamy do czynienia ze środowiskiem abiotycznym;

-    proces biotyczny czy abiotyczny, np. metabolizm w roślinach, oddychanie, wzrost organizmu (proces biotyczny), proces techniczny będący udziałem człowieka, żłobienie doliny rzecznej itp. (proces abiotyczny).

W zależności od zakresu znaczeniowego podmiotem środowiska może być:

-    indywiduum (element podstawowy zbiorowości); wtedy mamy do czynienia ze środowiskiem indywidualnym, np. środowisko człowieka jako osoby, pojedynczej rośliny (np. drzewa), pojedynczego zwierzęcia;

-zbiorowość: społeczeństwo, gatunek, forma życia, np. środowisko wodne, powietrzne, lądowe, gatunkowe, tj. mieszkańcy osiedla, składniki biocenozy i inne.

W każdym przypadku środowisko traktowane jest jako rzeczywistość materialna wraz z jej oddziaływaniami na podmiot i na siebie oraz jako zbiór samych oddziaływań na podmiot i na siebie. Zarówno zakres materialny środowiska, jak i zakres oddziaływań jest wyraźnie zhierarchizowany, np. układ hierarchiczny środowiska człowieka obejmuje: człowieka jako indywiduum - rodzinę - większe grupy społeczne - społeczeństwo - gatunek.

¹ T. Bratkowski, Kształtowanie i ochrona środowiska, PWN, Warszawa 1979, s. 47.

8