273

5.4.1. Antropologia religijna jako podstawa edukacji

Pedagogika religii jest dyscypliną, która świadomie odwołuje się do określonych założeń antropologii religijnej. Mimo różnic tzw. religie księgi (chrześcijaństwo, judaizm, islam) reprezentują wizję człowieka jako istoty, której natura pozostaje skażona. Przekonanie to jest zaszyfrowane w micie o upadku człowieka. Zgodnie z nim. kondycję człowieka naznacza grzech, rozumiany nie tylko jako nieposłuszeństwo wobec Boga. ale również niedoskonałość natury ludzkiej, sprawiając, że człowiek nie jest istotą samowystarczalną. Uznanie teologicznej kategorii grzechu oznacza nie tylko, że człowiek do samorealizacji potrzebuje innych ludzi i Boga. lecz że projekty doskonałego i szczęśliwego społeczeństwa mają charakter utopijny, a ich realizacja - jak się wierzy - będzie się mogła dokonać dopiero w czasach ostatecznych. Mimo żc pełna samorealizacja jawi się w horyzoncie czasów ostatecznych, człowiek jest jednak powołany do rozwoju ku dojrzałości, zgodnie z postulatem odpowiedzialności za świat wyrażonym w tradycji judeochrześcijańskiej w Księdze Rodzaju, jak i przykładem założycieli religii (w przypadku chrześcijaństwa przykładem Jezusa Chrystusa). Dlatego też antropologia religijna implikuje postulat edukacji. Niedoskonałość sama z siebie, bez ingerencji z zewnątrz, nie jest bowiem w stanie przekształcić się w dojrzałość. Innymi słowy, w pedagogice religii wiara w możliwości człowieka jest zawsze połączona ze swoistym pesymizmem antropologicznym (różnym w^r różnych religiach i wyznaniach). 7. tego też względu pedagogika religii z. dystansem odnosi się m.in. do naturalizmu pedagogicznego, antypedagogiki czy projektów descholaryzacji, traktując je jako utopie, które zapominają o skażeniu natury ludzkiej". Nie deprecjonując indywidualizmu człowieka i wyzw^rań teraźniejszości. pedagogika religii odwołuje się do tradycji i doświadczenia wspólnoty, podkreślając znaczenie kontekstu eklezjalnego i społeczno-kulturowego.

Kolejnym istotnym elementem antropologii religijnej jest antyredukcjonizm, a wńęc sprzeciw wobec scjentystycznych i materialistycznych koncepcji, które zróżnicowanie kultury ludzkiej próbow^rały sprowadzić do jednej bądź kilku określonych i kontrolowanych cech genetycznych. Podkreśla się, że w' życiu człowieka ważną rolę odgrywa duchowość. Dlatego też pedagogika religii postuluje całościowe rozumienie edukacji, które nie może abstrahować od kwestii w ychowania estetycznego, moralnego i religijnego.

5.4.2. Człowiek jako podmiot edukacji

Współczesna pedagogika religii, akcentując znaczenie godności ludzkiej (m.in. opierając się na przesłankach teologii stworzenia i usprawiedliwienia), uznaje człowieka za podmiot edukacji^l2. Dziecko bowiem - jak pisał J. Maritain - „zanim