IMGu28 (3)

wały się ksjcm w centralwazjatycktet kolebce Scytów. Naj-sV>' e sze : Mi-obskicb znate2isk - elektronowy kubek jest ^r>ałon*ast sztandarowym osiągnięciem rozwijających sie w totemach greckich tendencji stylistycznych, będących wyrazem dostosowanie do gustów scytyjskich greckiego realizmu przedstawi których tematem stały się różne sfery życia scytyjskich wojownitów Fryz na kubku z Kuł-Oba tworzą cztery sceny przedstawienie wojownika relacjonującego coś wspartemu na włóczni władcy z królewską przepaską na czole, wyobrażenie Scyty naciągającego łuk, pełen dramatyzmu obrazek wyrywania zęba oraz scena wiązania wojownikowi buta jednego z jego towarzyszy. Etnograficzna dokładność pr*^ stawień i siła narracji czynią z tej kompozycji prawdz^ arcydzieło. Niezwykle bogaty Inwentarz kurhanu Kul-Oba i je^ stylistyka pozwalają sądzić, iż pochowano w nim władcę lokalnego (krymskiego?) odłamu Scytów, którzy - zachowuj właściwe światu koczowniczemu elementy tożsamości rowej - podlegali już silne) hellenizacji.

t\iko wyższym warstwom, społecznym, choć jeden z importowanych towarów - wino w amforach - można uznać za masowy.

Kato wytworzonego przez Scytów modelu cywilizacyjnego spowodowały te same przyczyny, które go wykreowały. Mała wydolność koczowniczych struktur gospodar-czyoh zdominowanych przez ideologię „wojenną**, nadmierna eksploatacja ekonomia na uzależnionych politycznie społeczności rolniczych, kryzys ekologiczny na stepach wywołany nadmierną eksploatacją pastwisk przez ogromne stada, rozwój suchego kli-maru itp. sprawiły, że ten fenomen cywilizacyjny okazał się w historycznym rozrachunku mniej żywotny.

hańscy pobratymcy Scytów - ludy koczownicze we wczesnej epoce żelaza między Donem> Jenisejem i Amu-darią

Kultura scytyjska była jednym z wielu wariantów, choć niewątpliwie najbardziej efektownym, terytorialnego modelu cywilizacyjnego, wytworzonego przez ludy koczownicze z ugrupowania irańskiego w I tysiącleciu BC na ogromnych przestrzeniach stepów Eurazji. Na wschód od Donu, aż po pogórza Sajanów, barierę tajgi i pustynie Azji Środkowej rozciągała się wielka prowincja kulturowa z wieloma ugrupowaniami lokalnymi! zdominowanymi jednak przez nadrzędny, koczowniczy („scytyjski”) czynnik. Pod stosunkowo jednolitym charakterem zjawisk kulturowych, kryło się tam wiele różnych ugrupowań etnicznych o własnej, historycznie odrębnie zdeterminowane] roli dziejowej. O ile jednak Scytów można stosunkowo dobrze lokalizować i identyfikować z lokalnymi wariantami kultury archeologicznej, to lokalizacja i identyfikacja kdtunwa innych ludów irańskich ze strefy stepowej natrafia na poważne trudności Najniższymi sąsiadami Scytów byli Sauromaci. Jak pisze Herodot (IV, 21): „Prze-knczając rzekę Tanais | Don lub dolny bieg Donu i Doniec - J.Ch.], wchodzi się już nie do krasu scytyjskiego, lecz pierwsza część terytorium należy do Sauromatów, którzy począwszy od najdalszej zatoki Jeziora Meockiego [Zatoka Taganroska w północne] części Morza Azowskiego J.(Hf ku północy zamieszkują przestrzeń piętnastu marszów dziennych, ogołoconą zupełnie i z dzikich, i z owocowych drzew [tzn stepy-J|£U# Siedziby Sauromatów rozciąga się niekiedy ku wschodowi aż po stepy ural-|H§j identyfikując ich z ugrupowaniami kulturowymi o zbliżonym do scytyjskiego cywilizacyjnym. Sauromac i mieli by tu być starszą warstwą etniczną, podłożem kształtowania si< żywiołu sarnia* kiego. Realnie zajmowali oni jednak zapewne ffepy dońskie i wotżańskie, sąsiadując od |H>łudma, w strefie Kubania z Meotanu W stref* Stepów uralskirh iiale/y zapewne lokalizować Issedonów, mieszkających db|Hflsdoupi/ió na wschód od Sauromatów, zgodnie zaś z inną jego wzmianki JM« 1,201) dotyczącą Masftagrtow, aąprzeciw tych ostatnich. Dobrze udoi u

_

montowana lokalizacja Massagetów między Morzem Kaspijskim a Jeziorem Aralskim i Amu-darią czyni związek Issedonów ze wschodnią (uralską) częścią rozległej prowincji kulturowej, ukształtowanej na bazie kultury późnozrębowej dość prawdopodobny. Issedonów łączyła też z Sauromatami, w sensie kulturowym, wysoka pozycja społeczna kobiet (Herodot IV, 26).

Ram^ historycznej roli Sauromatów zostały wyznaczone z jednej strony przez ich

udział w wojnie z Dariuszem I po stronie Scytów, z drugiej zaś przez uczestnictwo w naporze plemion sarmackich na terytoria scytyjskie w 2. połowie IV wieku BC. W wojnie Bpsko-scytyjskiej Sauromaci wraz z częścią Scytów królewskich pod wodzą króla Skopasisa tworzyli korpus operacyjny, którego zadaniem było wciąganie Persów w głąb terytoriów scytyjskich. Ich rolę w końcowym okresie historii Scydi nadczarnomorskiej naświetla natomiast pochodząca z I wieku BC wzmianka u Diodora Sycylijskiego (Bibliotek**, 11, 43) że Sauromaci: „przed wieloma laty urósłszy w siłę spustoszyli znaczną część Scytii i, wytępiwszy co do jednego zwyciężonych, zamienili większą część kraju wrpustynię”. Epizod ten jest wiązany ze wzmiankami o obecności militarnej Sarmatów pet zachodni ej stronie Donu, datowanymi na 2. połowę IV wieku BC. W 2. połowie IV wieku BC Sauromaci włączyli się natomiast prawdopodobnie w falę przemieszczeń sarmackich ku zachodowi i w ramach tego procesu utracili tożsamość etniczną. Do tego momentu stanowili jednak odrębne ugrupowanie etnokulturowe, o niezależnie od Sarmatów kształtującej się roli dziejowej.	rola Sauromatów w historii Scytii
Do ludów koczowniczych wczesnej epoki żelaza o lepiej historycznie zdefiniowanej roli należeli też środkowoazjatyccy Massageci i Sakowie, a także Dahowie reprezentujący również irańskie ugrupowanie etniczne. Na obszarach stepowych i półpu-stynnych Azji Środkowej ich archeologicznym odpowiednikiem są zespoły znalezisk wchodzące w skład rozległej prowincji kulturowej, zwanej niekiedy scytyjsko-saksko--syberyjską. jpharakterystyczny dla niej model zjawisk cywilizacyjnych nie odbiega zasadniczo oc&seytyjskiego, choć w poszczególnych rejonach wykazuje koloryt lokalny. Wedługfświadectwa źródeł antycznych Massageci zajmowali tereny między Morzem Kaspijskim, a Amu-darią (Araksesem u Herodota), która w tym czasie jedną odnogą wpadała do tego morza. Na kartach dziejów zapisali się oni głównie pokonaniem w 529 BC twórcy potęgi państwa perskiego Cyrusa II. To wielkie zwycięstwo	Massageci i Sakowie
wypromowało w pewnym sensie Massagetów w tradycji antycznej i zaowocowało min. ich bliższą charakterystyką etnograficzną. Według opisu Herodota (1,215): „Massageci noszą taką samą odzież i wiodą ten sam tryb życia co Scytowie; są konnymi i pieszymi żołnierzami (ćwiczą się bowiem w obu rodzajach walki), łucznikami i kopij-nikami, mają też zwyczaj nosić dwusieczne to pory. Złoto i spiż ogólnie jest u nich w użyciu: d©> wszystkiego bowiem, co dotyczy lanc, grotów i toporów, używają spiżu, co zaś należy do okrycia głowy, pasów i rzemieni, to zdobią złotem. Tak samo koniom dookoła piersi nakładają spiżowe pancerze, uzdy zaś, munszruki i szory zdobią złotem". Model koczowniczej kultury, choć z odcieniem typowym dla Azji Środkowej przedstawia też inny fragment tego opisu (Herodot 1, 216): „Nie sieją nic, tylko żywią się mięsem bydlęcym i rybami, których im obficie dostarcza rzeka Arakses. Za napój mają mleko. Z bogów czczą tylko Słońce, któremu ofiarują konie.'* Kult ognia, symbolu boga-Słońca potwierdzają również archeologiczne znaleziska grobowe identyfikowane 1 Massagetami. Archeologiczny kontekst kulturowy jednego z najważniejszych ugrupowań koczow-mc/w h w Azji Środkowej, jakim w 1 tysiącleciu BC hyły plemiona zwane ogólnie Sakami, tworzą liczne znaleziska z rozległej prowincji, w skład której wchodziły: strefa przv-ii.ilska, t/w. Siediniorzecze wraz z górskimi obrzeżami Pamiru i Tien-szanu, a także * spoty I centralnego i wschodniego Kazachstanu (kulnn v tasmolinska i majemir--ka). Stopień zdominowania tych zjawisk przez ponadkulcurowr czynnik tzw. scvtvj-	Massageci w relacji Herodota
467