page0064

56

Sądownictwo duchowne

wały się do sądów świeckich. Parlamenta zagarnęły wszelkie sprawy świeckie, cywilne i kryminalne, a nawet niektóre pozostawione pizez kanony sądom duchownym. Rewolucyja francuzka zadała ostateczny cios sądownictwu duchownemu. — Sądownictwo duchowne w Polsce, po podziale kraju przez Bolesława Krzywoustego, miało obszerniejsze obręby, jak po innych krajach katolickich, rozciągało swą władzę na wszystkich mieszkańców, szlachtę i włościan całego kraju, szczególnie w rzeczach dotyczących religii, osób i własności duchownych, w jakimbądź stosunku. Podług tak ogólnego prawidła należały do sądów duchownych: urządzenia i obrzędy religijne, i wszystko co się tym sprzeciwiało, a mianowicie: bezbożność, kacerstwo, czary, lichwa, symo-nija; dalej dziesięciny, czynsze, dochody i fundusze wszelkie duchowne, zabicie lub ranienie księdza, gwałty, krzywdy duchownym, kościołom lub dobrom ich wyrządzone, spory wszelkie względem juris patronatus lub praw beneli-cyjalnych, o małżeństwa, prawość rodu, krzywdy ubogich, spory o summy w sądach duchownych zawieszone i t. p. Chociaż wszyscy sędziowie duchowni byli obowiązani sądzić i sądzili podług praw kościelnych i papieskich, wszelako zdarzały się niekiedy wyjątki. Jan Pieniążek, archidy\akou gnieźnieński i dziekan łęczycki, za okropne morderstwo popełnione na Jakóbie Bo-glewskim, został uznany r. 1466, w Łęczycy na synodzie, za zasługującego na więzienie i utratę beneficyjów; wszelako Jan arcybiskup gnieźnieński, nie wykonał tej uchwały i nie wezwał wcale prze sąd swój winowajcy, a z tego powodu wytoczyła się sprawa na zjazd do Piotrkowa przed Kazimierza IV Jagiellończyka, który nakazał starostom schwytać Pieniążka i wspólników zbrodni, lecz on ukrywał się, a ci ratowali się ucieczką. Dopiero przez Rzym został on pozbawionym swych beneficyjów, a r. 1467 własny ojciec jego, podkomorzy krakowski Mikołaj Pieniążek, przytrzymał zbrodniarza i oddał do więzienia biskupowi krakowskiemu za dalsze łotrowstwa. Sądzenie zbrodniarza księdza i ukaranie go, poczytywano za prawo wyłączne sądów' duchownych; dla tego też, gdy dwaj księża w Krakowie za kradzież zostali osądzeni i ścięci w nocy, nałożono na miasto interdykt, który był okupiony trzystu złotemi roku 1456 za Kazimierza Jagiellończyka. Czacki, który przejrzał archiwa wielu kapituł, powołując się na nie, świadczy: że za króla Ludwika, konsystorze sądziły prawie wszystkie sprawy między katolikami, nawet w nich często ko-missyje rzymskie odbywały się. Kazimierz Wielki, nie mógł powściągnąć wygórowanej władzy juryzdykcyi duchownej, bo ta opierała się na przywileju przez Henryka Kietlicza, arcybiskupa gnieźnieńskiego, u zdrobniałych książąt polskich, w czasie zamieszek i zaburzeń krajowych wyjednanym, a przez Rzym zatwierdzonym. W wykonywaniu swych wyroków' trybunały duchowne obchodziły się wcale bez pomocy świeckiego ramienia. Jeżeli się kto krnąbrnie stawił przeciw klątwie, rozciągano ją na wielu, o których mniemano, że mogli go do poddania skłonić. Gdy dziedzic dóbr przez sześć miesięcy w niej zostawał, wyklinano wszystkich jego poddanych, za zabicie księdza wyklinano całą. wieś, póki albo zabójcy nie dostawiła, albo nie wyprzysięgła się danej mu jakowej pomocy do ucieczki, a Kazimierz Wielki w ugodzie z Bodzantą biskupem krakowskim i w statucie Wiślickim, ledwie cokolwiek zdołał złagodzić ten silny piorun, który w tych czasach nie potrzebował wcale świeckiego poparcia, bo żadnej o tem nie ma w^rzmianki w tej umowie, ani w statucie wiślickim. Wymagał zaś sobie u Bodzanty: żeby interdykt nie rozciągał się na Kraków i na Kazimierz, tudzież żeby zwyczaj trzechdniowej klątwy, czyli trzydniowy interdykt po wszystkich kościołach, z powodu przebywania w jakowem miejscu