lichtarski (113)

226 5. Organaacj> i zanądamie w prodMębiofitwie

stwic tworzy się tzw. centra odpowiedzialności, oceniane za pomocy takich podstawowych mierników jak zysk (marża pokrycia), przychody, koszty czy rentowność kapitału, a więc o odpowiedniej pojemności

Centra te (albo inaczej ośrodki) nazywa się odpowiednio centrami zysku, przychodów, kosztów oraz inwestycji. Na przykład centra kosztów są tworzone, jeśli kierownik danej jednostki może wpływać na koszty (i to z reguły nic wszystkie), ale już nie na przychody. Centra przychodów są tworzone, jeśli kierownik może wpływać na wielkość przychodów przy stosunkowo małym wpływie na koszty (np. oddziały sprzedaży). W centrach zysku kierownik winien mieć wpływ na kształtowanie przychodów i kosztów. Centra inwestycyjne są tworzone w jednostkach wewnętrznych o dużej samodzielności, których kierownik może decydować o inwestowaniu.

5.4.4. Sposoby dokonywania ocen

Jednym z podstawowych problemów kształtowania ocen jest liczba stosowanych mierników. Problem ten wynika z dwojakiej ich funkcji; jeśli ma spełnić funkcję oceny jako kryterium podejmowania decyzji, najlepszym rozwiązaniem jest przyjęcie jednego, syntetycznego miernika. Wielość mierników-kryteriów utrudnia, a nawet uniemożliwia optymalizację decyzji; z drugiej jednak strony - po to, żeby system ocen najlepiej spełniał funkcję informacyjną - działalność przedsiębiorstwa winna być scharakteryzowana za pomocą większej ich liczby. Działalność ta jest bowiem zbyt złożona, aby można ją było oceniać na podstawie jednego, nawet syntetycznego miernika o dużej pojemności

Stosowanie jednego miernika ma niewątpliwą zaletę w postaci prostoty oceny. Jeśli zastosuje się więcej mierników, powstaną oceny cząstkowe i niezbędna jest wówczas ich integracja w jedną ocenę syntetyczną. Zazwyczaj uzyskuje się ją przez sumowanie ważonych ocen cząstkowych. Nie zawsze jest to jednak uzasadnione. Innym sposobem uzyskania pewnej syntetyzacji ocen jest traktowanie jednego miernika jako głównego, innych zaś jako pomocnicze lub uzupełniające. W wyniku takiego podejścia uzyskuje się ocenę zasadniczą (główną) i oceny pomocnicze (uzupełniające).

Innym problemem w konstruowaniu systemu ocen jest wybór układu odniesienia, wśród których wyróżnia się trzy zasadnicze: normatywny, czasowy oraz przestrzenny.

W układzie normatywnym wzorcem porównań jest zwykle wielkość planowana. Oceny dokonuje się mierząc stopień wykonania planu. W układzie czasowym wzorcem jest wielkość osiągnięta w minionym okresie z uwzględnieniem warunków porównywalności, np. wykonanie zadań w danym kwartale w porównaniu z poprzednim lub tym samym kwartałem poprzedniego roku. W układzie przestrzennym wzorcem jest określona wielkość osiągnięta w tym samym czasie w innym, podobnym przedsiębiorstwie. W praktyce wykorzystuje się wszystkie

_____3.4. Ocena dmłalnołd gospodarcal pnadriętojonlw*_227

układy odniesienia; wybór któregoś z nich zależy przede wszystkim od celu i przedmiotu oceny. Warto jednak zwrócić uwagę, że w gospodarce rynkowej o otwartej konkurencji jednostek gospodarczych wzrasta znaczenie przestrzennego układu odniesienia — porównywania własnych osiągnięć z osiągnięciami innych przedsiębiorstw, zwłaszcza tych wyróżniających się, co stanowi podstawowy element tzw. benchmarkingu.

5.4,5. Finansowe mierniki działalności przedsiębiorstwa

W gospodarce rynkowej najbardziej powszechnymi miernikami działalności przedsiębiorstwa są wskaźniki finansowe. Ich zastosowanie ma swoje zalety, ale i wady.

Do zalet wskaźników finansowych można zaliczyć;

-    ich stosunkowo dużą pojemność, co pozwala stosować je jako mierniki syntetyczne.

-    względną łatwość ich obliczania, co wiąże się z możliwością wykorzystania ewidencji księgowej (bilans przedsiębiorstwa, miesięczne sprawozdania finansowe).

Wadą tych wskaźników jest to, że opierają się na przeszłości odzwierciedlonej w informacjach księgowych, które docierają do oceniających z opóźnieniem Opóźnienie to jednak ostatnio się zmniejsza w wyniku stosowania ewidencji finansowo-księgowej z zastosowaniem komputerów. Należy też zaznaczyć, że wskaźników finansowych używa się też w projekcji wyników działalności przedsiębiorstwa. Stanowią one wówczas normatywny układ odniesienia dla dokonywanych ocen.

Wskaźniki finansowe dzieli się ogólnie na następujące grupy:

a)    rentowności (zyskownośd),

b)    sprawności działania,

c)    płynności,

d)    zadłużenia,

e)    rynku kapitałowego.

Do powszechnie stosowanych wskaźników rentowności zalicza się: 1. Rentowność kapitału własnego:

(5.1)

zysk netto kapitał własny

gdzie: zysk netto stanowi zysk po opodatkowaniu; na kapitał własny składa się kapitał akcyjny (zakładowy), kapitał zapasowy i inne kapitały plus ewentualny zysk nic rozliczony.