11229

kierunku grzbietu górskiego powoduje rozcinanie i obniżanie działu wód, tworzy się tzw. lejek źródłowy porozcinany przez potoki.

D Gdy rozcinanie działu wód odbywa się przy udziale dwóch rzek, których potoki źródłowe zbliżają się do siebie wstecznie, może się zdarzyć, że rzeka o większym spadku wedrze się w dorzecze rzeki drugiej. Dopływy słabo erodującej rzeki zostaną zdobyte, powstanie osuszona przez kaptaż martwa dolina.

i erozyjnej prowadzą jeszcze działalność

osady w korycie rzeki i w jego bezpośrednim

Osady rzeczne

Rzeki oprócz działalności transportowej akumulacyjną. Procesy wietrzenia i erozji prowadzą do powstawania luźnych utworów, które woda przenosi z obszarów wyższych w niższe. Gdy rzeka jest w stadium starczym, jest rozległa, ale ma małą prędkość (energię), niesie dużo materiału bardzo drobnego.

Wreszcie, gdy już nie może poradzić sobie z transportem tego materiału, jest on deponowany w postaci osadów.

Jest to twórcza działalność rzek.

Aluwia - osady rzeczne sensu stricte sąsiedztwie

OafldyJfflDttOMŁfl - występują w korycie rzeki.

bruk korytowy - najgrubszy materiał zgromadzony na dnie rzeki. Rzeka usuwa materiał drobny, są to osady przemyte

łachy śródkorytowe - w rzece często są wyspy, mielizny; zbudowane z drobnych osadów

łachy meandrowe - znajdują się przy brzegu, tam, gdzie są meandy Osady pozakorytowe - gromadzą się poza korytem. Obszar poza korytem jest zalewany podczas powodzi, tam osadza się materiał najdrobniejszy

Osady stożków napływowych - stożki napływowe powstają na przedpolach gór. Rzeki są silnie obciążone materiałem okruchowym. Gdy energia rzeki wylewającej się z gór zmaleje w momencie opuszczenia górskich ścian, nie jest ona w stanie unieść materiał, więc usypuje stożki. Stożki mogą osiągnąć nawet kilka km. Osady stożków są zazwyczaj gruboziarniste i źle wysortowane. Gdy stożki się ze sobą połączą, tworzą nasyp piedmontowy.

Osady deltowe - gdy rzeka uchodzi do jakiegoś zbiornika wleczone przez nią materiały zostają złożone, bo prędkość, a przez to siła transportowa spada do zera. Przy ujściu tworzy się nagromadzenie materiału o zarysie trójkątnym. Część delty wystaje ponad powierzchnię wody, ale większa część jest pod wodą. Gromadzone osady tworzą przeszkodę, dlatego rzeka się rozgałęzia. Delta ma trzy podstawowe elementy: równia deltowa - obszar ujściowy rzeki, płaski, płytki i wilgotny bariera piaszczysta - nie zawsze występuje - tworzy się gdy zbiornik morski jest wysokoenergetyczny

czoło delty - prodelta - materiał przyniesiony przez rzekę i usypany na dno morza

Cechy dolin rzecznych

Podstawową formą ukształtowania terenu na kontynentach stanowią doliny rzeczne. Najbardziej typowymi dolinami rzecznymi są doliny wciosowe o przekroju V-kształtnym. Są to przekroje typowe dla rzek górskich. Rzeka nie zajmuje całego dna, brzegi są strome. Doliny przemodelowane przez lodowiec mają kształt U-kształtny. Są to doliny zlodowacone.

Innymi typami dolin rzecznych mogą być:

Gardziele - rzeka płynie całą szerokością doliny, strome brzegi, głęboka rzeka

Jar - rzeka nie zajmuje całego dna, brzegi są strome

Kanion - odmiana jaru, brzegi mają schodkowy kształt (budowa płytowa)

Doliny mogą być płaskodenne lub wklęsłodenne.