tpn 1 22488201

ludomir Sawicki: hydrografia ziem polskich 265

górskiej powoduje tak samo, jak większa bystrość prądów w przełomach rzecznych przenoszenie grubszych materyałów ^Ł. W tych częściach biegu rzecznego woda unosi żwiry i piaski i tocząc zaokrągla je. Mniej, względnie, znajduje się w wodzie zawieszonych miałów i składników rozpuszczonych. Prąd szybki jest powodem, że rzeka nie wije się tak znacznie jak w biegu nizinnym, lecz ma bieg stosunkowo prosty. W biegu górskim wynosi rozwój Wisły 54'5°/₀, a poniżej Strumienia aż do ujścia Przemszy już 128'0%. Do żeglugi bieg górski się nie nadaje, jedynie na spław; za to prąd przedstawia znaczną siłę motorową, dającą się łatwo zużytkować. Ciepłota rzek górskich jest względnie niska.

§ 31. Bystrzyce. Naj wybitniej występuje typ rzek górskich w t. z w. potokach górskich lub »bystrzycach«. Ich najważniejszą właściwością jest szalony spad wody po stromych, częstokroć nagich stokach, a w związku z tern znaczna łatwość transportowania luźnego inate-ryału; transport bystrzyc jest nieregularny z powodu bardzo nieregularnego przepływu wód. Charakter bystrzyc zależy przedewszyst-kiem od stosunków wysokości, geognostycznej budowy ziemi, sposobu i intenzywności wietrzenia, przemoknięcia, ekspozycyi i klimatu danej okolicy. W Karpatach istnieją liczne bystrzyce, które wobec miękkości fliszowego materyału roznoszą ogromne czasem spustoszenie po kraju. W ostatnich 20 latach po stworzeniu odpowiednich urzędów w Galicyi (Sambor) i na Śląsku rozpoczęto skuteczną walkę z niemi; chodzi o to, by: 1) uniemożebnić podmycie brzegów, 2) zatrzymać po drodze materyał transportowany i odprowadzić nadmiar wody; 3) upewnić zapomocą roślinności stoki gór i brzegi koryt przed spłókaniem i usuwaniem się. Dlatego brukuje się dna bystrzyc w spadku normalnym, wstrzymuje się materyał transportowany przez zakładanie progów w poprzek łożyska i upewnia się stoki przez odpowiedne zalesienie lub założenie trawników. Dotychczas dużo zrobiono pod tym względem w dorzeczu górnego Dunajca, Dniestru i Mołdawy: wydano w 1. 1888—1900 na te cele 1 milion koron.'

§ 32. Biegi nizinne. Biegi nizinne rzek polskich odznaczają się pod względem morfologicznym otoczeniem pagórkowatem lub ró-wnem; spadki stoków są bardzo słabe, garby międzyrzeczne bardzo płaskie, tworzące czasami płaty równe. Rzeki płyną po dnach bardzo szerokich i równych, na których łożysko zajmuje podczas średniego

¹ Wisła górska sktada swoje żwiry grube już na stożku przed Czarną Wodą; żwiry karpackich dopływów Soła i Skawa zostają na miejscu, Wisła od śląskiej granicy transportuje przeważnie piasek i mul Dopiero w przełomie przez wyżynę Małopolską zabiera znów grubszy materyał.