tpn 1 22487801

ludcimir Sawicki: hydrografia ziem polskich 261

§ 23. Doliny glacyalnc niżu Polskiego. (Obacz dołączoną mapkę). Tu rzeki płynące z tającego lodu wytworzyły wzdłuż brzegu lodu w czasach różnego zasięgu lodowica szereg podłużnych, szerokich dolin, biegnących z E ku W. W pewnej fazie rozpadły się te doliny na jeziora tamowane przez lody; a ostatecznie skutkiem wytworzenia młodych przełomów rzek polskich przez pojezierze ciągłość ich została zupełnie zniszczona i dziś wielkie rzeki niżu posługują się tylko na krótkich przestrzeniach staremi dolinami. Między tymi biegami podłużnymi powstały dolinne działy wodne. Główne doliny dyluwialne na niżu Polskim są:

1)    Dolina Pruska, miejscami zanurzona pod poziom morza biegnie od ujścia Redy do Łeby; jej przedłużenie ku wschodowi przedstawia może dolina Pregoły i Wystrucia (starego Niemna).

2)    Dolina Toruńsko-Eberswaldzka, którą dziś przepływa część Odry, Noteć, Brda i część Wisły. Przełęcz dolinną między Bydgoszczą a Nakłem przezwycięża kanał Bydgoski (263 km) zbudowany w latach 1773/4, dziewięcioma śluzami. Przełęcz ta powodowała ongi rozwój dwóch jezior tamowanych w epoce dyluwialnej: jednego nad ujściem Warty do Odry o głębokości 30—40 m, drugiego w okolicy Torunia nad Wisłą o głębokości 15—20 m. Ślady tych jezior zachowały się wyraźnie w wyższych terasach jeziornych i w pokładach jeziornych. Jezioro Toruńskie nie jest jeszcze dostatecznie poznane, bo krótkie wskazówki Krause’go można nawet po części zakwe-styonować.

3)    Dolina Warszawsko - Berlińska, którą przebiegają wody systemu Niemna, Wisły, Odry i Łaby, mianowicie Zejmiany, Wilii, Mereczanki, Niemna, Czarnej Hańczy, Biebrzy, Narwi, Bugu, Wisły, Bzury, Neru, Warty, Obry, Odry i Sprewy. Przez niskie przełęcze dolinne przeprowadzono kanały, łączące sąsiednie systemy: kanał Augustowski o długości 102 km, pochodzący z ostatnich czasów republiki polskiej, łączy za pomocą 18 śluz system Niemna z systemem Wisły, przezwyciężając dział wodny o wysokości 126 m, nowszy kanał Obrzański systemy Wisły i Odry, kanał Fryderyka Wilhelma systemy Odry i Łaby.

4)    Dolinę Puławsko-Pińską (Romer) należy również uważać za dolinę, powstałą na krawędzi lodowca; dziś ją przepływa dolny Wieprz Tyśmienica, Krzna i Muchaw iec, a dział wodny ku Dnieprowi przezwycięża kanał Królewski.

Istnieją jeszcze krótsze części dolin dyluwialnych, n. p. w dorzeczu Odry.

5)    Dolina Barucko-Głogowska, którą przepływa Barycz i

6)    Dolina Wrocławsko-Przybuska, którą Odra sama bieży.