tpn 1 22487601

LUDOMIR SAWICKI: HYDROGRAFIA ZIEM POLSKICH 259

§ 19. Główny dział wodny. (Obacz dołączoną mapkę). Oba wielkie zlewiska, z których bałtyckie od Odry po Niemen (ok. 450.000 km²) nie jest tak wielkiem, jak dorzecze samego Dniepru (520.000 km²), są rozdzielone głównym działem wód europejskim, przebiegającym przez Polskę w kierunku NE. Połać polska tego działu wodnego odznacza się miejscami szczególnie niskiem położeniem, brakiem wyrazistości i nienaturalnymi skokami przebiegu. Przechodząc przez rów Bramy Morawskiej, wspina się ten dział wodny na grzbiet Karpat fliszowych, ale tylko na krótki czas: na wschód od Policy opuszcza je pod kątem 90° i wkracza ku południowi; przecina kotlinę Nowego Targu, gdzie spada do 655 m i biegnie przez ogromny stożek żwirowy, pokryty bagnami, które ślą swe wody w obie strony do morza Bałtyckiego i Czarnego. Dalej dział wodny rozdziela Tatry, biegnące od W ku E w sposób niezwykły w połać zachodnią i wschodnią, podnosząc się równocześnie do punktu kulminacyjnego w obrębie Polski (2435 m). Podobne stosunki, jak w kotlinie Podhalnej, powtarzają się w kotlinie Liptowsko-Spiskiej; i tu dział wodny, przechodzący stożkiem żwirowym fluwioglacyalnym Wagu spada do 898 m. Okoliwszy kotlinę z południa aż do niskiej przełęczy (575 m), koło miasta Poprad dział powraca na grzbiety gór fliszowych i biegnie po nich aż po źródła Sanu w wysokości 800—1100 m. Tu nagle zbacza ku północy i opuszcza na zawsze Karpaty.

Na razie zniża się do błot naddniestrzańskich, koło Rudek do 275 m, potem czepia się północnej krawędzi płyty Podolskiej (Goło-góry, Woroniaki). Na przestrzeni prawie 300 km wije się dział główny między błotami oleskiemi i poleskiemi i jest tu tak niewyraźny, że trudno czasami rozstrzygnąć, dokąd właściwie biegną wody moczarów. Częstokroć odprowadzają te moczary swe wody powolnie ku dwom morzom, a położenie działu jest niestałe. Dopiero w okolicy Lachowicz dział wznosi się na wyż litewski i wijąc się bardzo nieregularnie pomiędzy dopływami Niemna i Dniepru, dobiega do źródeł Dźwiny i Dniepru.

§ 20. Geneza działu głównego. Stosunki te pionowego i poziomego przebiegu działu głównego zrozumieć można tylko jako wynik długiego i różnorodnego rozwoju; geneza działu głównego jest związana po części z pradawnymi stokami, zwróconymi łagodnie do dwu mórz, na których rozwinęły się rzeki dostosowane do tych stoków, po części z zajściami w mniej odległej epoce lodowej, gdy lód i wody tającego lodowca, a dalej pokłady lodowcowe i fluwio-glacyalne nadniszczyły starsze formy i zbudowały nowe. Przeobrażenia, które wtenczas nastąpiły, wytrąciły rzeki jakby z równowagi i od tego czasu wre walka o dział wodny między pojedyńczymi sy-stematami. Wisła, która z rzek polskich ma najniższy miejscowy po-

17*