tpn 1 22480401

ludomik Sawicki: hydrografia ziem polskich 287

odległych. Lodowce wydrążyły wanienki w Karpatach w litej skale, również lodowce usypały wielkie wały morenowe nieregularne, między któremi pozostały wklęsłości dziś napełnione wodą.

§ 61. Jeziora karpackie. Znane są przedewszystkiem jeziora Tatrzańskie (»Morskie Oko«); liczba ich dochodzi do 120 m. Są to-po części mniejsze wanienki w litej skale (kary) wydrążone, po części obszerniejsze zagłębienia, tamowane wałami morenowemi w pobliżu dawnych języków lodowcowych. Jeziorka karowe gromadzą się głównie w dwu pasmach w wysokości 1900—2000 m i 1500 — 1600 m. Zwykle znajdujemy kilka razem w grupie Pięć Stawńw Polskich, Pięć Stawków Węgierskich); nie dochodzą one do znacznych rozmiarów. Największe z nich są: Wielki Staw (33 ha) i Czarny Staw (10'7 ha) z Pięciu Polskich Stawów i Morskie Oko (31 ha). Za to dochodzą do znacznych głębokości (Wielki Staw⁷ 78 m, Czarny Staw z Pięciu Polskich 77 m, Morskie Oko 49 m, Czarny Staw pod Zawratem 47 m)„ Dokładniejsze badania stosunków hydrologicznych, termometrycznych i optycznych tej grupy są dopiero w toku. Tylko stosunki ciepłoty poznano dotychczas szczegółowo w Morskiem Oku (Birkenmajer).

Zupełnie odmiennie wyglądają jeziora morenowe w Tatrach:, leżą one znacznie niżej (1200—1400 m), mają zwykle kształt nieregularny, ale podługowaty. Wał tamujący je składa się z luźnego materyału, ale jest czasem nasadzony na grobli z litej skały. Jeziora te są znacznie płytsze: jezioro Szczyrbskie (19 ha) max. 207 m, ma średnio tylko 5-8 m głębokości. Po części te jeziora już wyschły lub się przemieniły w moczary (»Ślepe Jezioro« koło Szczyrbskiego lub Stawy Toporowe).

Podobnież pochodzenia lodowcowego są jeziorka liczne, ale niewielkie i płytkie, które znajdujemy w zakończeniach dolin Czar-nohorskich, Świdowieckich i Alp Rodniańskich

§ 62. Jeziora nizinne. Na niżu właściwym, w strefie wielkich dolin napotykamy na liczne, mniej lub więcej sztuczne stawy, które służą do hodow-li ryb, tak na wschodnim Śląsku lub w-e wschodniej Galicyi (okolica Gródka). Nadto istnieją tu nieliczne, pojedyńcze jeziora błotne, jak Kniaź, Wygonowskie jezioro lub Świteź w pośród błot poleskich; pozatem jeszcze jeziora w dolinach, pochodzących z epoki lodow⁷ej, jak jeziora wuelkopolskie (Gopło, jezioro w okolicy Gniezna i doliny Toruńsko-Eberwaldzkiej), powstałe po części w bocznych dolinach przez zatamowanie wskutek akumulacyi rzek głó wnych. Te jeziora nizinne ulegają szybko w walce z roślinnością, która je zarasta i przemieniają się w⁷ moczary lub nawet suche miejsca. Płyta Czarnomorska natomiast jest pokryta wielotysięcznymi drobnymi staw⁷ami.