1 (113) 2

226 Przekłady prozy dla dzieci i młodzieży z literatur obcych

kowi prozie radzieckiej, poza utworami o tematyce wojennej, pojawiały się także teksty ukazujące młodzież na tle domu, rodziny i szkoły. Wypełniały one dotkliwą lukę w polskiej literaturze dla dzieci i młodzieży, która problematykę tę zupełnie niemal pomijała.

Z uznaniem nyjeży więc odnotować fakt przełożenia na język polski w roku 1949 opowiadań obyczajowo-moralnych Walentyny Osiejewej pt. Czarodziejskie słowo. W przystępnej i lapidarnej formie (tom przeznaczony jest bowiem dla czytelnika młodszego) odtwarza w nich pisarka klimat życia rodzinnego, porusza problemy uprzejmości, stosunku do matki, a także wzajemnego szacunku i miłości we współżyciu między rodzeństwem.

Tego samego kręgu spraw dotykają, także Leonid Pantielejew i Jurij Sotnik w opowiadaniach zamieszczonych w zbiorze Słowo honoru (\ wyd. poi. 1948). Odznaczają się one dobrą znajomością psychiki dziecięcej i wyraźnie wyeksponowaną tezą wychowawczą.

Przedmiotem swej literackiej penetracji Jurij Sotnik uczynił również szkołę. W przełożonej na język polski w 1949 r. powieści Nasza szkoła skoncentrował swoją uwagę na perypetiach grupy dzieci radzieckich, które po zakończeniu wojny postanowiły w swym rodzinnym miasteczku, w tajemnicy przed dorosłymi, odbudować zniszczony budynek szkolny. Podjętemu zamysłowi budowy obiektu szkolnego towarzyszą sensacyjne niemal przygody, liczne nieporozumienia z dorosłymi, pogoń za rzekomym złodziejem i szpiegiem oraz szereg innych humorystycznych sytuacji osnutych na kanwie życia zbiorowości dziecięcej.

Problematyka szkolna w sposób autentyczny zadomowiła się jednak w polskiej literaturze współczesnej w nieco późniejszym okresie. Dopiero w drugim pięcioleciu powojennym pojawiły się u nas tłumaczenia książek radzieckich z tą tematyką, które utorowały drogę naszym pierwszym udanym próbom literackim, przedstawiającym młodzież na tle środowiska szkolnego.

W pierwszym pięcioleciu powojennym basza młodzież miała kontakt nie tylko z radzieckimi książkami współczesnymi o tematyce wojennej oraz obyczajowymi o tematyce rodzinnej i szkolnej, ale także'z radziecką prozą historyczną. Z książek historycznych z adresem młodzieżowym na język polski przełożono między innymi powieść W. Jana (Wasilija Grigoriewicza Janczewieckiego — właściwe nazwisko) pt. Statek fenicki (I wyd. poi. 1949) oraz utwór Walentego Katajewa pt. Samotny biały żagiel (I wyd. poi. 1946).

Statek fenicki W. Jana to książka oparta na autentycznych zapiskach z podróży dąwnego żeglarza. Charakteryzuje się bogatymi realiami historycznymi, dramatyczną narracją i barwnymi opisami starożytnego świata.

Poczytny wśród młodzieży Samotny biały żagiel, spopularyzowany za pośrednictwem filmu, ukazuje wydarzenia rewolucyjne w Rosji z roku 1905. Mali bohaterowie Katajewa: zarabiający na własne życie Gawrik i jego przyjaciel, syn zamożnego nauczyciela, Pietia — przedstawieni na tle burzliwych zdarzeń historycznych w Odessie w 1905 r. — pomagają w ucieczce rannemu rewolucjoniście. Sensacyjna niemal fabuła powieści obfituje z jednej strony w sytuacje dramatyczne, z drugiej zaś przepełniona jest licznymi scenami o zabarwieniu lirycznym. W latach późniejszych do rąk polskiego czytelnika oddano dwa następne tomy tej cyklicznej powieści (Chutor w stepie — 1 wyd. poi. 1957 i Zimowy wiatr — 1 wyd. poi. 1961), które wespół z tomem pierwszym stworzyły historyczną trylogię o ruchu rewolucyjnym w Rosji.

Nie najlepiej przedstawiała się sytuacja w przekładach z zakresu prozy fantastycznej i fantastycznonaukowej. Zastępowały one nie istniejącą jeszcze naszą rodzimą twórczość fantastycznonaukową. Z przełożonych na jęz^k polski radzieckich powieści fantastycznonaukowych na uwagę zasługują: książka Łazarza Łagina pt. Patent (I wyd. poi. 1949), będąca satyrą na ustrój kapitalistyczny, i interesujący utwór W. Saparina.pt. Tajemnicze zniknięcie inżyniera Bobrowa (I wyd. poi. 1949) — w harmonijny sposób zespalający naukę, fantazję i przygodę.

Z książek o tematyce przyrodniczej wymienić należy ciekawy utwór Zofii Radziewskiej pt. W poszukiwaniu leśnych skarbów [I wyd. poi. 1949), interesujący zbiór sensacyjnych opowiadań o poszukiwaniach i odkryciach w dziedzinie paleontologii, geologii, archeologii i oceanografii Iwana Jefre-mowa pt. Biały Róg (I wyd. poi. 1949), utrzymaną w nastroju baśniowym opowieść z życia przyrody Witalisa Bianki pt. Myszka Pik (l wyd. poi. 1949) oraz Opowiadania o dzieciach i zwierzętach Michała Priszwina (I wyd. poi. 1949).    .

Przełożone na język polski w pierwszych latach powojennych powieści i zbiory opowiadań z literatury radzieckiej spełniały wielorakie funkcje. Z jednej strony uzupełniały skromną jeszcze listę naszych rodzimych lektur „młodzieżowych” i upowszechniały, za pośrednictwem prezentowanych wzorów osobowych, nowe, socjalistyczne ideały; z drugiej zaś '—inspirowały w polskiej prozie z adresem młodzieżowym określone poszukiwania tematyczne i przygotowywały grunt do pełniejszego rozwoju naszej rodzimej twórczości „młodzieżowej”, opartej na założeniach pedagogiki, socjalistycznej.

Jeśli się zważy, że lata 1945—1949 były okresem ostrej walki ideologicznej we wszystkich dziedzinach naszego życia, a w tej mierze i w literaturze — to oczywisty wyda się fakt, żc polityka wydawnicza w zakresie przekładów