1 (119)

233 Przekłady prozy dla dzieci i młodzieży i literatur obcych

i komizmem, ukazuje w ciekawej formie przeobrażenia, jakie się dokonały w rozwoju ludzkiej cywilizacji na przestrzeni wielu wieków.

Opowieść o Cebulku Rodariego, o zwaśnionych warzywach i owocach południowych, w warstwie stylistyczno-językowej przypomina Pinokia Collodiego. Przedstawiona w metaforycznej formie Walka arystokracji z ludem kończy się akcentem optymistycznym. W fantastycznym świecie powieściowym triumfuje sprawiedliwość społeczna. *

Niewielki krąg lektur fantastycznych, przełożonych na użytek czytelnika młodszego, wskazuje, że drugie pięciolecie powojenne nie było najbardziej sprzyjającym okresem dla rozwoju literatury fantastycznej.

W dziedzinie fantastyki naukowej dysponowaliśmy większą ilością przekładów. Niektóre z nich (na przykład Gorąca ziemia F. Kandyby — I wyd. poi. 1951, Ziemia Sarmikowa Włodzimierza Obruczewa — I wyd. poi. 1954, Archipelag znikających wysp Leonida Płatowa — I wyd. poi. 1950) umiejętnie łączyły treści fantastyczne z rzeczywistą wiedzą o pochodzeniu i rozwoju lądów i mórz, inne (na przykład Cień pod ziemią Włodzimierza Niemcowa — I wyd. poi. 1956, Drogi podziemne Wadima Ochornikowa — I wyd. poi. 1951) opowiadały o historii bard-zo skomplikowanych wynalazków technicznych lub też informowały o wyprawach w głąb ziemi (na przykład Piwonia Włodzimierza Obruczewa I wyd. poi. 1953), o problemach współczesnej astronomii i astronautyki (na przykład Dziesiąta planeta S. Biełajewa — 1 wyd. poi. 1951), o życiu w przyszłym zmechanizowanym świecie (na przykład Podróż w krainę jutra Grzegorza Dmitrijewa — I wyd. poi. 1951). Pojawiały się wreszcie tłumaczenia, w których treści fantastycznonaukowe były podporządkowane wyraźnym celom ideowo-politycznym. Taki charakter miały między innymi: książka Gurevića Szron na palmach (I wyd. poi. 1951) przedstawiająca wyższość ustroju socjalistycznego nad kapitalistycznym, z uwagi na bardziej humanitarne wykorzystanie wynalazków technicznych, oraz powieść Walentego Iwanowa Władcy energii (i wyd. poi. 1951) opowiadająca o pracach radzieckich naukowców, którzy unieszkodliwiają działanie śmiercionośnych promieni wysyłanych na ZSRR przez uczonych z Zachodu.

Zaadaptowane dla naszych potrzeb teksty fantastycznonaukowe, w sensie formalnym tradycyjne, z widoczną tezą wychowawczą, odpowiadały na ogół tym kryteriom ideowo-estetycznym, jakie formułowano w odniesieniu do całej naszej literatury lat pięćdziesiątych.

Fala przekładów, którymi zasilano nasz rynek czytelniczy, w latach pięćdziesiątych w sposób wyraźny zdominowała polskie piśmiennictwo oryginalne. Według danych Felicji Neubert, w 1950 r. książki obce stanowiły 56,7% całej naszej „młodzieżowej” produkcji wydawniczej, w 1951 — 59,6%, w 1952 r. — 42,6% w 1953 r. — 40,1 %, w 1954 r. — 41,7%, w 1955 r. — 39,4 %, natomiast w 1956 r. już tylko 26,4 %¹,. Za pośrednictwem tłumaczeń, które w miarę upływu lat ustępowały-miejsca naszym utworom oryginalnym, starano się nadrobić znaczne zaległości w powojennej produkcji piśmienniczej z adresem młodzieżowym i wypełnić wyraźne luki w niektórych dziedzinach twórczości dla młodych. Owe „puste pola” wskazywano niejednokrotnie na zjazdach i konferencjach, między innymi na konferencji poświęconej literaturze „młodzieżowej”, zorganizowanej w 1946 r. przez wydawnictwo „Czytelnik”, na I Ogólnopolskim Zjeździe w Sprawie Literatury dla Dzieci i Młodzieży w 1947 r. oraz na Plenum ZG ZLP poświęconym literaturze „młodzieżowej” w 1951 r.

W ślad za zgłaszanymi postulatami uwaga wydawnictw zaczęła się koncentrować na prozie obyczajowej o tematyce współczesnej, na prozie biograficznej, ukazującej sylwetki wybitnych działaczy rewolucyjnych i młodzieżowych, a także — częściowo — na beletrystyce historycznej, podejmującej aktualną, i dla wychowania socjalistycznego niezwykle istotną, problematykę społeczną i wolnościową. Stosownych tekstów o tej tematyce (a także j tych mniej preferowanych w naszej polityce wydawniczej — między innymi o tematyce przygodowo-podróżniczej, przyrodniczej, fantastycznej i fanta-stycznonaukowej) dostarczała bogata literatura radziecka i częściowo beletrystyka dla młodzieży innych krajów socjalistycznych. Przeszczepiono także na nasz grunt niewielką liczbę utworów postępowych pisarzy zachodnioeuropejskich.' Były to jednak rzadkie przypadki.

NOWA FALA PRZEKŁADÓW

W drugiej połowie lat pięćdziesiątych i w latach sześćdziesiątych pojawiły się pozycje, co jest niezwykle istotne, podejmujące problematykę w naszej literaturze zaniedbaną, a niekiedy zupełnie nową. Spełniały, one inną nieco funkcję niż zaadaptowane dla potrzeb czytelniczych młodzieży książki obce w latach poprzednich. Ze względu na to, iż rynek czytelniczy został w zasadzie zaspokojony, nie było potrzeby tłumaczenia dzieł obcych dla wypełniania łuk w naszym rodzimym piśmiennictwie. Przeżywało ono bowiem —

F. Neubert: Obraz polskiej literatury dla dzieci w okresie 1945— 1964 ir świetle liczb. Op. cit., s. 29.