1 (112)

224 Przekłady prozy dla dzieci i młodzieży z literatur obcych

tury „dziecięco-młodzieżowej” i tłumaczy, którzy pojawili się u nas dopiero w latach rozwiniętej współpracy kulturalnej z zagranicą. Upowszechnianiu obcego piśmiennictwa na naszym gruncie nie sprzyjał potrzebny na pracę przekładową czas, niezbędny zwłaszcza przy tłumaczeniu większych form literackich, do jakich należą utwory prozatorskie.

Z uwagi na żywe kontakty z kulturą radziecką i istotne w tym względzie zaniedbania, spowodowane polityką przedwrześniowej Polski, w pierwszych latach powojennych sięgano głównie do tekstów ze współczesnej literatury radzieckiej. W tłumaczonych na język polski utworach autorów radzieckich, które cieszyły się wśród polskiej młodzieży dużym powodzeniem, podobnie jak w naszej literaturze rodzimej tych lat, przeważała tematyka wojenna. Wskazują na to między innymi słynne powieści: Aleksandra Fadiejewa Młoda Gwardia (I wyd. poi. 1947) i Borysa Polewoja Opowieść o prawdziwym człowieku (I wyd: poi. 1949), a także utwory przeznaczone dla młodszego .czytelnika, a mianowicie: głośna książka Arkadego Gajdara Timur i jego drużyna (I wyd. poi. 1946), opowieść Jakuba Tajca Tania i skarb (I wyd. poi. 1949), utwór Eugeniusza Ryssa Lenka szuka ojca (I wyd. poi. 1948) oraz przełożona nieco później powieść Walentego Katajewa Syn pułku (I wyd. poi.

1950).

Oparta na realiach wojennych powieść A. Fadiejewa ukazuje walkę młodzieży radzieckiej z okupantem hitlerowskim w Krasnodonie. Autor przedstawił w niej autentyczne postaci komsomolców: Olega Koszewoja, Lubę Szewcową i wielu innych, którzy poświęcili swe życie w obronie ojczyzny. Z książki.emanuje głęboki patriotyzm i nienawiść do faszyzmu.

Na^autentycznych zdarzeniach z czasów II wojny światowej osnuta została również fabuła Opowieści o prawdziwym człowieku. Ukazał w niej pisarz losy lotnika A. Mieriesjewa, który, strącony przez wroga, stracił obie nogi, a mimo tcv, dzięki wytężonej pracy nad sobą, powrócił do lotnictwa, by nadal walczyć z najeźdźcą hitlerowskim. Chociaż powieść w zamyśle autorskim była przeznaczona dla czytelnika dorosłego, stała się ulubioną lekturą młodych. Patriotyzm, silna wola, niezwykła odwaga, której dowody dawał Mie-riesjew niejednokrotnie w obliczu śmiertelnego niebezpieczeństwa, gotowość niesienia pomocy innym z narażeniem własnego życia, świetne opanowanie umiejętności zawodowych — wszystko to składa się na prezentowahy w książce wzorzec moralny, który może imponować młodym.

Sytuacje, jakie zrodziły czasy wojny, przedstawia także popularna powieść Gajdara Timur i jego drużyna, należąca już dziś do klasycznych pozycji w literaturze „młodzieżowej”. Stworzony przez pisarza typ bohatera, który wraz z grupą kolegów niesie pomoc rodzinom żołnierzy walczących na froncie, był niejednokrotnie odwzorowywany przez naszą literaturę z adresem młodzieżowym. Książka ta wywarła olbrzymi wpływ na postawy młodych. Dała mianowicie początek słynnemu ruchowi timurowskiemu, rozwijanemu na naszym gruncie przez organizację harcerską. Kontynuację tego ruchu stanowi niezwykle cenna, z wychowawczego punktu widzenia, akcja „niewidzialnej ręki”.

Nieco inaczej spojrzeli na wojnę E. Ryss w utworze Lenka szuka ojca i J. Taje w opowieści Tania i skarb. Są to utwory z ambicjami psychologicznymi o wyraźnej tonacji lirycznej. Położono w nich akcent głównie na następstwa wojny, na tragiczne przeżycia dzieci jako swoiste znamię prezentowanego czasu historycznego. Ciekawie zwłaszcza przedstawił ten temat Taje. Pisarz skoncentrował swoją uwagę na przeżyciach małej dziewczynki oczekującej ojca, który zginął na froncie. Osierocona Tania, dotkliwie odczuwająca brak najbliższej jej osoby, pieczołowicie przechowuje przypadkowo znaleziony list żołnierza do rodziny, który — wobec podobieństwa sytuacji — traktuje jako autentyczną pamiątkę po ojcu. Świadoma wszystkiego matka, znająca prawdę o „skarbie” Tani, nie wyprowadza dziewczynki z błędu, aby ocalić resztki jej dziecięcych złudzeń. Ta wzruszająca opowieść jest swoistym oskarżeniem wojny, która pochłonęła miliony istnień i zrodziła wiele ludzkich tragedii.

Wojna ukształtowała wreszcie i w życiu, i w literaturze charakterystyczną postać syna pułku, którą wprowadził do swej powieści Katajew. Dziewięcioletni Wania wchodzi, jako sierota, do rodziny żołnierskiej w okresie bezpardonowych zmagań z najeźdźcą hitlerowskim. Sumiennie wywiązuje się z funkcji zwiadowcy, zdobywa uznanie i przyjaźń starszych kolegów, a następnie — po zakończeniu działań wojennych — poświęca się karierze^ wojskowej. Jego żołnierskie dzieje to przykład losów wielu jego rówieśników, którzy mimo młodego wieku na równi z dorosłymi walczyli o wolność swego kraju. Podjęty przez Katajewa temat znalazł odbicie także i w naszej literaturze. Świadczy o tym między innymi wydana bezpośrednio po wojnie książka Janiny Broniewskiej pt. Krystek z Warszawy.

Wprowadzane do literatury „dziecięco-młodzieżowej” motywy wojenne, .oparte na żołnierskich perypetiach małych bohaterów, służyły do wyeksponowania patriotyzmu, odwagi i męstwa młodzieży, która w trudnych warunkach dziejowych dawała zawsze niezbite dowody swej obywatelskiej postawy.

W pierwszych latach powojennych w udostępnianej polskiemu czytelni-

! 5 — Literatura dla dzieci .