1 (115)

230 Przekłady prozy dla dzieci i młodzieży z literatur obcych ^/

dorosłym młodzi bohaterowie Kassila podejmują walkę o sprawiedliwy model życia i tworzą własne, wyimaginowane królestwo „wzniosłej sprawiedliwości”, Szwambranię, Po zwycięstwie Rewolucji Październikowej wyzbywają się złudnych idei, albowiem nowa rzeczywistość społeczna stwarza szansę dla realizacji dziecięcych marzeń. Ta dowcipna i obfitująca w zabawne sytuacje książka zawiera spory ładunek treści humanistycznych, istotnych dla kształtowania ideowych postaw młodzieży.

Wartościowe są także powieści: Bramkarz republiki (I wyd. poi. 1955) — książka o tematyce sportowej, oraz Czeremysz, brat bohatera (I wyd. poi. 1949, II — 1950) — utwór poświęcony życiu sieroty, który dla pozyskania rówieśników podaje się za brata słynnego lotnika. W obu pozycjach wyeksponował Kassil przede wszystKim zagadnienia moralno-obyczajowe.

Problematyką moralną nasycił również swe utwory prozatorskie Arkady Gajdar. Z sytuacjami, które wymagają od młodych bohaterów samookreśle-nia moralnego, mamy między innymi do czynienia w jego obrazku z lat wojny domowej pt. Tajemnicze litery (I wyd. poi. 1950) oraz w powieści pt. Tajemnica wojskowa (I wyd. poi. pow. w Dziełach — 1951, następne samoistne — 1954)

Utwór pierwszy ukazuje postawę dwóch młodych chłopców, którzy mimo grożącego im niebezpieczeństwa ukrywają, a następnie sprowadzają pomoc dla rannego czerwonoarmisty.

Tajemnica wojskowa poświęcona została z kolei zdarzeniom późniejszym, które rozgrywają się w latach uprzemysławiania kraju (około 1925 r.). Autor wyeksponował w tym utworze przeżycia młodej komsomołki, która prowadzi obóz pionierów na Krymie. Naczelną sprawą powieści, niejako moralnym sprawdzianem wartości bohaterów książki, sprawą, która wywołuje dramatyczne spięcia, jest nauka i praca oraz szeroko pojmowana służba dla kraju w warunkach budownictwa socjalistycznego.

W omawianym nurcie prozy zdarzały się także pozycje słabsze. Należy do nich między innymi powieść Fridy Wigdorowej pt. Na trudnym szlaku (I wyd. poi. 1955). Jest to książka moralizatorska, z wyraźną tezą dydaktyczną, w której zapomniano o adresacie, jego specyfice rozwojowej i potrzebach psychicznych.

Podany tu przykład w niczym nie umniejsza autentycznych walorów literackich wielu przekładów o tematyce moralno-obyczajowej, z ambicjami psychologicznymi, w których uwaga pisarzy skupiła się na życiu wewnętrznym bohaterów, na przeżywanych przez nich konfliktach, psychicznych załamaniach i moralnych zwycięstwach.

Kolejna odmiana tematyczna prozy obyczajowej w dziedzinie przekładów to książki poświęcone życiu młodzieży w środowisku rodzinnym i szkolnym, których brak był dotkliwie odczuwany w pierwszym pięcioleciu powojennym. Wydane w tych latach nieliczne utwory o tej tematyce nie mogły oczywiście w pełni zaspokoić istniejących potrzeb czytelniczych. Trzeba więc było preferować ten typ prozy, tym bardziej że współczesnych książek

0    szkole i środowisku rodzinnym domagała się także krytyka literacka. Wymienione tu okoliczności spowodowały znaczne zmiany w polityce wydawniczej, które w sposób korzystny odbiły się na dalszym rozwoju tego rodzaju beletrystyki w drugim pięcioleciu powojennym. Przełożone wtedy na język polski utwory o rodzinie i szkole torowały drogę naszej rodzimej prozie środowiskowej.

W beletrystyce o rodzinie i szkole, podobnie jak w poprzedniej odmianie . prozy obyczajowej, mieliśmy do czynienia głównie z przekładami książek autorów radzieckich. Do bogatego zestawu tekstów przetłumaczonych z literatury radzieckiej weszły m. in. takie utwory, jak: Wasiek Trubaczow

1    jego koledzy (i. I — I wyd. poi. 1950; t. II, III — I wyd. poi. 1954) Walentyny Osiejewęj, Dziennik Koli Sinicyna (I wyd. poi. 1951) i Wilia Malejew w szkole i w domu (I wyd. poi. 1953) Mikołaja Nosowa, Uczennica I klasy (I wyd. poi. 1950) Eugeniusza Szwarca, Trzydzieści jeden dni (I wyd. poi. 1953) Anatola Aleksina, Opowieść o przyjaźni (I wyd. poi. 1951) Iriny Karnauchowej, Nie jesteś sam (I wyd. poi. 1950) Marii Prileżajewej, Moja klasa (I wyd. poi. 1951) Fridy Wigdorowej i in.

W opowieści o Waśku Trubaczowie ukazała Osiejewa życie młodzieży szkolnej w Związku Radzieckim bezpośrednio przed wybuchem i w czasie trwania drugiej wojny światowej. Podstawowymi sprawami są tu problemy przyjaźni, miłości do rodziców i pracy dla kraju w ciężkich warunkach wojennych.

Nieco inne motywy treściowe wprowadził do Dziennika Koli Sinicyna Nosow. Nadał on swemu utworowi postać pamiętnika i za pośrednictwem zwierzeń małego bohatera przedstawił jego stosunek do świata przyrody i panujący w rodzinie klimat wychowawczy.

Tą samą formą wypowiedzi posłużył się autor w swej następnej książce Witia Malejew w szkole i w domu. Pamiętnikarska relacja ucznia IV klasy — Witii o różnorodnych przejawach życia szkolnego, o wzajemnych stosunkach w zespole uczniowskim, o atmosferze życia rodzinnego, przesycona pogod nym humorem, jest pretekstem do ukazania donioślejszych problemów o charakterze moralnym, między innymi wychowawczego oddziaływania

/