ingarden24

52 Koma, b**4n »

52 Koma, b**4n »

racji Z tym wszystkim związane tą nowe szeregi efektów estetycznych. które mogą występować jedynie w konkretyzacji. których więc mc aa w samym dziele, ale na których pojawienie się dzieło mote być „obliczone" (umyilnie w pewien sposób komponowane, żeby się one w konkretyzacji pojawiły). Także i wyglądy przynależne do przedmiotów przedstawionych pojawiają się w konkretyzacji kolejno i trwają dłużej lub krócej. Zależne to jest przede wszystkim od właściwości samego dzieła. Potrafi ono na pewien czas narzucić czytelnikowi pewien - jak zwykle mówimy - „obraz”, na którego tle dopiero rozgrywają się poszczególne zdarzenia przedstawione w dziele. Zalety to jednak także i od fantazji odtwórczej czytelnika i jej aktyw-nołd. która potrafi otrzymać w aktualności pewien wygląd nieraz przez czas dłuższy, niżby tego wymagało samo dzieło, łab czasem odwrotnie, nie umie zachować go w tg aktualności, uk że dany wygląd gaśnic przedwcześnie czy to przez inne wyrugowany, czy też ustępując miejsca pewnego rodzaju pustce wyglądowej. Wszystkie te różnorodne wypadki stanowią nową serię • możliwych odchyleń konkretyzacji od samego dzieła i są powodem zniekształcenia jego postaci w konkretyzacji zakrycia jego specyficznych nie¹ raz właściwości lub ujawnienia takich stron i efektów, które jemu samemu są obce. Jeżeli zwrócimy teraz jeszcze uwagę na to. w jaki sposób wiążą się w jedną całość różnego rodzaje zjawiska następowania po sobie w czasie w poszczególnych warstwach i wytwarzają pewien ogólny rytm rozwijania się w czasie całej konkretyzacji (jako tworu wielo-warstwowego) i jak różnorodne są tu możliwości wzajemnego wpływania na siebie i wywoływania zjawisk pochodnych, wyższego, całościowego rzędu -to uświadomimy sobie zarazem, jak wysoce złożone i wielorakie zjawiska i efekty pojawiają się w konkretyzacjach dzięki ich rozwijaniu się w czasie^ Stanowią one dla siebie całą niezwykle bogatą dziedzinę faktów, które należałoby dokładnie zbadać, jeżeli chce się mieć pewne pojęcie o sprawności artystycznej dbd sztuki literackiej i frankach jej zmienności. Tego tu zrobić nk mogę. ale tu leży szerokie pole badań, zwłaszcza gdyby chodziło o wyświetlenie różnic między rodzajami dzieł sztuki literackiej i o zbadanie ich właściwości stylowych.

f 5. Na jeszcze jedno szczególne zjawisko trzeba tu zwrócić uwagę. Jest to mianowicie pewne położenie lub ułożenie konkretyzacji Irtjp. dzieła w konkretyzacji) wobec czytelnika. O ile samo dzieło dla siebie me zajmuje żadnego położenia w stosunku do rzeczywistego świata czy też do czytelnika (nk znajduje się w żadnym układzie odniesienia >), to jego konkretyzacja zwraca się niejako zawsze .pewną swą stroną ku czytelnikowi, a inną się od niego odwraca. Dzieje się to w zależności od kierunku uwagi i zainteresowania czytelnika: to on niejako ustawin sobie dziolo rozmaicie ku sobie, żeby się móc lepiej skoncentrować na poszczególnych jego szczegółach, a tym samym doprowadzać je do wyrażmejtze) i pełniejszej konkretyzacji, inne zaś pozostawić bardziej w cieniu, a zarazem w stanie konkretyzacyjnym bardziej mgławicowym, niewyraźnym. potencjalnym. IZazwyczaj centrum zainteresowania i uwagi czy-łelnika skierowuje, się.na warstwę przedmiotową d/.icla.Yprzy czym do wyraźniejszej aktualizacji dochodzi zwykle także warstwa wygftdowa, jakkolwiek nk wyglądy są tym. ku czemu się zwraca uwaga czytelnika i ©a stanowiłoby obiekt jego obserwacji. Natomiast warstwa brzmieniowa i zrtaczc-niowa odchybją się niejako od czytelnika w głąb jego poła widzenia, by-wijąc tylko o tyk uwzględniane w konkretyzacji, o de to było niezbędnie potrzebne, żeby przez spcrcypowanie ich elementów i zjawisk w nich wy. stąpających można było przejść do tego. co w dziele jest przedstawione. Możliwe jest jednak i całkiem odmienne położenie dzieła w konkretyzacji wobec czytelnika: może on mieć właśnie zainteresowanie do jego strony językowo-bczmicniowej. czy to dzięki jej szczególnym właściwościom, które każą się tej warstwie wybić — jak mówimy — -na czoło” całości dzieła (w konkretyzacji). czy też dlatego, że czytelnik znajduje szczególne upodobanie akurat w percypowaniu zjawisk i efektów tej warstwy, rozkoszując się walorami estetycznymi, jakie w mej są ucieleśnione. Wówczas dzieło (w konkretyzacji) niejako obraca się dokoła swej (podłużnej) osi i odsłania oku czytelnika tę swą stronę, inne zakrywając w pewnej mierze łub przynajmniej usuwając je w cień. Możliwe jest wreszcie, że w ciągu rozwijania się jednej i tej samej konkretyzacji ona powoli zmienia swe położenie wobec czytelnika, raz (ą, drugi raz mną warstwą zwracając się ku niemu, czy to dlatego, że przesuwa się punkt ciężkości dzida z jednej warstwy do drugiej, wywołując sobą większe zainteresowanie czytelnika, czy też. że czytelnik ma różne „humory” w czasie czytania dzieła i raz tym. drugi raz owym więcej ae w dziele interesuje, zwracając je tą lub ową stroną ku sobie. Ideałem byłoby oczywiście takie czytanie dzieła, żeby w konkretyzacji ku czytającemu zwrócone były te warstwy, które konstrukcyjnie i artystycznie muszą się uwypuklić, jeżeli w konkretyzacji dzieło ma zagrać wszystkimi występującymi w nim walorami estetycznymi. Nigdy to jednak nic będzie równoczesne wszeohstronne ustawienie się do widza, zawsze będzie zachodziła pewna przewaga punktu widzenia, zawsze pewna orientacja dzieła w konkretyzacji wobec czytelnika, a tym samym i pewne stąd płynące zjawiska „skrótów” perspektywicznych w konkretyzacji. Płyną one właśnie z jednej strony ze złożoności i wielowarstwowośd dzieła Gterackiego, z drugiej zaś - z konieczności spełniania przez czytelnika wielu różnego rodzaju aktów poznawczych, odtwórczych i twórczych, i z niemożności spełnienia ich wszystkich równocześnie z taką samą dozą uwagi, aktywności i zatopienia się w pojeniu się wartościami estetycznymi, jakie w konkretyzacji występują w różnych jej warstwach i stronach. Otwiera się tu również szeroka dziedzina badań, które muszą być przeprowadzone, jeżeli mamy sobie zdać sprawę ze sprawności artystycznej dzid sztuki literackiej

1

O a będziemy abstrahowali od zaajdon&ia mę da¹ w czasie fatfogeayn. ak co całkiem inna sprawa!