kem111

WALKYRIE, WALKIRIE 220

Niezwykłość najwcześniejszego okresu życia („dzieciństwo heroiczne”) jest elementem składowym biografii bardzo wielu postaci mitologicznych, przy czym odchylenia od standardu, tj. zwykłego, ludzkiego dzieciństwa, stanowią czytelną wskazówkę lokalizującą bohatera w jednej z trzech sfer społecznych: w tradycji walijskiej młodziutki Taliesin ośmieszył królewskich bardów (mędrzec-kapłan), Grecy utrzymywali, że Herakles w kołysce udusił dwa potworne węże (siłacz-wojownik), frygijskiemu zaś Mi-dasowi mrówki składały do ust ziarna pszenicy, gdy słynny król był jeszcze niemowlęciem (bogacz-producent). Wyczyn Walego ma wyraźnie charakter militarny (por. porzekadło przytoczone w staroeddaicznej Pieśni o Heigirn synu IIjórwarda: ąrn gól aria - „orzeł wcześnie piać zaczyna”, tj. bohater wcześnie objawia, że jest bohaterem), a nadto pozostaje w związku z rozpowszechnionym motywem przyjścia na świat dla spełnienia obowiązku zemsty, przy czym niektórzy, tak samo jak Wali, dorastali do swej powinności nader szybko: np. indo-aryjski Skanda w siódmym dniu życia zabił Tarakę. Interesujące, że właściwie cała „mitologia Walego” sprowadza się do jednego tylko czynu, podobnie jak „mitologia Magu i ego” (zob. Magni i Modi).

© Syn —> Lokiego i —> Sigyn (?), brat —» Narfiego. Po ujęciu Lokiego w wodospadzie Franangr (Frdnangr) bogowie zmienili Walego w wilka, który rozszarpał Narfiego.

WALKYRIE, WALKIRIE (ualkyrjar - „wybierające zabitych”; l.p. ualhyrja), pozostające pod bezpośrednim przywództwem —> Odina półboskie, demoniczne dziewice--wojowniczki czasem przybierające postać łabędzi (zob. Alwitr; Olrun; Swanhwit) albo kruków (zob. Hljód), ale zwykle dosiadające „dzikich, nie znających siodeł rumaków” cudownie zdolnych do unoszenia się nad ziemią. Według pochodzącej ze schyłku IX w. Pieśni kruka (Pieśni o Haraldzie) Thorbjórna zwanego hornklofi (w konwencji poetyckiej „Kruk”) znały język pta-ków, a przynajmniej kruków. Z rozkazu

Odina uczestniczyły w bitwach, najczęściej w trój- lub dziewięcioosobowych zespołach (choć akurat w sławnej Pieśni Dórfuda jest ich dwanaście) i zgodnie z jego wolą przy-znawały walczącym zwycięstwo i życie albo klęskę i śmierć. Wedle dziesiątowiecznej Pieśni o Erika (autorstwo nieznane) dwie walkyrie, Góndul i Skógul, obwieściły śmierć w boju Kl ikowi Krwawy Topór (zm. ok. 954 r.); pomysł ten wykorzystał później Eywind skdldasjńllir („Sprawca Zguby Skaldów”) w swojej Pieśni o Hakonie: Góndul i Skógul uprzedziły Hakona Dobrego (zm. ok. 960 r.) o zgonie. Snorri Sturluson w Młodszej Eddzie (Omamienie Oylfiego) twierdził, że o śmierci wojowników decydowały Gunn i Rota, którym towarzyszyła —> norna Skuld. Walkyrie wiodły zabitych do —> Walhalli i tam usługiwały im podczas uczt podając veig, alkoholizowany miód boskiej kozy —> Heidrun (zob. einherjowie).

Już w staroeddaicznych pieśniach bohaterskich (II Pieśń o Helgim Zabójcy Hundinga) powiada się o pokonaniu walkyrii w boju przez herosa, a nawet wzięciu jej w niewolę i skazaniu na upokarzającą pracę (zob. Ha-gal i Mamai). Nie wiadomo jednak, jakie były skutki tak hańbiącej degradacji, choć na pewno niektóre z walkyrii traciły swój półboski status sprzeciwiając się woli Odina (zob. Sigrdrifa) lub wybierając skonsumowane małżeństwo z bohaterami (zob. Sigrun; Brynhild; Hljód).

Według zachowanej w Sadze o Njalu, ale czasem włączanej w staroeddaiczny korpus Pieśni Dórruda (zwanej też Pieśnią walkyrii'), cztery z dwunastu dziewic-wojowniczek, Hjórthrimul, Hild, Sangricl i Swipul w Wielki Piątek (23 kwietnia) 1014 r. czuwa -y nad przebiegiem najsławniejszej w historii Irlandii bitwy pod Clontarf, w której irlandzkie oddziały Briana Boru (panował w latach 1002-1014) rozbiły połączone wi-kińskie drużyny dublińskiego konunga Sig-trygga i orkadzkiego jarla Sigurda, choć zwycięski Brian padł w walce. W domu prac kobiecych (dyngja) w Katanes (dziś Caith* ness) w północnej Szkocji walkyrie siadły do krosien i - posługując się zakrwawionymi

Wanaheim

221

włóczniami jako wątkiem, strzałami jako czółenkiem oraz mieczami jako płochami

-    utkały bojowy sztandar (vefr dar radar, dosł. „tkanina włóczni”), przy czym nićmi były jelita padłych w boju, a ciężarkami osnowy - głowy poległych. Gdy straszliwe tkaczki skończyły swoją pracę, pobojowisko pełne było krwi, która, tryskając z ciał witeziów, nawet chmury zabarwiła na purpurowo.

Przetrwały trzy dziesiątki imion wojowniczych dziewic: Brynhild (Brynhildr- „Walcząca w Zbroi”), Geirahód (Geimhąd), Geirawór (Geiravąi*), Geirdriful (Geirdriful), Geirónul (Geirąmd- „Nosząca Włócznię”), Geirskogul (GeirskąguD, Geirthriful (Geirdriful), Goli (Goli - „Krzycząca”), Góndul (GąnduD, Gucl albo Gunn (Guór, Gunnr - „Walka”), Her-fjótur (IJerjjątur- „Więzy Wojownika”), I łild (Hildr - „Bitwa”, „Walka”), lljórthrimul (Hjfpprimu0, Hljód (Hljąd), 111 ókk (IIląkk

-    „Wyjąca”), Hrist (IIrist - „Wstrząsająca”), Kara (Kara), Mist (Misi - „Mglista”), Radgrid (Rddgńd, Rdógńór - „Niszczycielka Planu (Bitwy]”), Rancłgrid(Randgndr- „^rI arczow-

^cr (bldsschalz von Siddensee, Feler Paulse.n, Kiel-Leipzig 1930. Ze zbiorów biblioteki Muzeum Archeologicznego w Poznaniu. Repr. L. Berowski/

/Agencja Archiwum

^"⁽-brny wisiorek ze Szwecji przedstawiający walkyrię

nicz.ka”), Reginleif (Reginleif - „Krewniacz-ka Bogów”), Rota (Rota - „Siejąca Zamęt”), Sangrid (Sangridr), Sigrdrifa (Sigrdrifa), Sigrun (Sigrun - „Umiejąca Użyć Run dla Osiągnięcia Zwycięstwa”; zob. runy), Skeggjóld albo Skeggóld (Skeggjąld, Skeggąld - „Czas Topora”), Skógul (Skągal- „Wściekła”), Sweid (SveiÓ), Swipul (SvipuD, Thrima (Prima - „Łoskot [Bitewny]”), —> Th rud (Pruór - „Siła”; córka —> Thora?). Część z tych imion dowodzi, że walkyrie personifi-kowały uczucia i zachowania walczących wojowników.

Staroangielska literatura IX-X1 w. utożsamiała walkyrie (stang. wcelcyrge, walcyrge, walcńgge) z greckimi Gorgonami i Eryniami, a także z rzymską Belloną, co zapewne oznacza, że łączono je z fizyczną potwornością (zawsze kodującą demon izm), —> zemstą (przeznaczeniem?) i wojną.

E Stróm, Disn; nor nor, ty dkyrior. Fruktharhr,(skuli och salirallmngedóme i Norden, Stockholm 1954; S. Guttenbruner, Eddastiulien II. Skuld kelt skildi, en Skągid ąnnor, „Arkiv for nordisk filolog! ” 1956, 71; M. Stebliii-Karnienski, Valkyńes and Heroes. „Arkiv for nordisk filołogi” 1982, 97.

WANADIS ( Vanadts - „Disa Wanów”; zob. disy), alternatywny wobec Wanagod (Vana-god- „Bogini Wanów”) przydomek —> Frey-ji jako bogini należącej do rodu —> Wanów. Ze względu na pierwotne znaczenie tej nazwy pochodzącej z ie. * wen- „kochać, pożądać”, możliwe jest także rozumienie Wana-dis i Wanagod jako - „Bogini Miłości” albo „Bogini Pożądania”.

M ian em Vanagoó („ Bóg Wanów ”) zwa 11 o także —> Freya i —> Njórda.

WANAGOD: zob. Wanadis.

WANAHEIM (Vanalieimr - „Domostwo Wanów”), kraina —> Wanów, jeden z dziewięciu światów (zob. kosmologia), według wskazówki zawartej w staroeddaicznej Kłótni Lokiego leżący na zachód od —» Asgardu, a wedle Sagi o Ynglingach - na obszarach Wielkiej —> Swilhjod, nad rzeką lanakwisl (Tanakind dosł. „Ujście Rzeki Tanais”, tj. Donu) nazywaną też Wanakwisl (Vanalwisl - „Ujście