kem33

Fjalar 66

Do wskazanych wyżej fińskich, głównie lapońskich, śladów w mitologii północno-germańskiej trzeba dodać elementy szamanizmu najpewniej obecne w natchnionej mądrości —> Odina i przynajmniej w jednym z aspektów —> Yggdrasilu pojmowanego jako „drzewo szamańskie”. Wydaje się też oczywiste, że mitologia skandynawskich Germanów wywarła wpływ na wierzenia Lapończyków: imiona ich boga najwyższego i fallicznego patrona reniferów, Weral-den-olmaj („Mąż Wszechświata”) i We raj-den-radien („Pan Wszechświata”), uważa się za pochodzące z epitetu —> Freyja veraldar god- „bóg świata”; dosiadającego konia boga chorób i śmierci, Ruttu (Rotę, Rustę, Mublena), zestawia się z Odinem z czasów, gdy nie był on jeszcze najwyższym bogiem północnogermańskiego panteonu, ale zaledwie demonem, który zrobi wkrótce za-wrotną karierę (zob. Gizur); przyjmuje się też genetyczny związek —> Njorda z Biegga--ga 1 lesem („ Bi 11 zc >w y m/ Wietrzilyr n Starcem ”), znanym również jako Biegga-olmaj („Burzowy/ Wietrzny Mąż”), któremu w ofierze składano miniaturowe łódeczki (i wiosła?); na koniec teonim Horagalles („Gromowy Starzec”) próbuje się wyprowadzić z pórr kari („Thor-człowiek”; zob. Thor), a wywód ten wspiera informacja, że Horagallesowi ofiarowywano maleńkie młoteczki (zob. Mjóllnir). Jeśli zaś chodzi o północnoger-mańskie elementy w wierzeniach fińskich, to np. imię boga wojowników, Turisas (Tur-sas), wyprowadza się od purs (zob. tbursy); czasem uważa się leż, że pierwowzorem dla znanego z Kalevali sławnego młyna sampo mają być cudowne żarna —> Grotti.

A. Olrik, Nardisk og lappisk gudsdyrkelse, Koben-havn 1905.

FjALAR {Fjalar r - „Ukrywający”), ciemnoczerwony kogut z —> Jólunheimu, piejący olbrzymom odpowiednik —> Gullinkambiego.

FjALAR i Galar (Fjalarr - „Ukrywający”, Galarr - „Krzyczący”), zbrodnicze —> karły, bracia, którzy zamordowali mądrego —» Kwasii a i z jego krwi zmieszanej z miodem sporządzili Miód Poezji (—» Skalda, mjód). Swój skarb przechowywali w kotle —> Odrorir i dwóch pomniejszych naczy-niach zwanych —» Son i —> Bodn. Kiedyś zaprosili do siebie olbrzyma —> Gillinga z żoną i złośliwie spowodowali utopienie się gościa, a jego rozpaczającą małżonkę żabi. li zrzuconym na głowę młyńskim kamie-niem. Syn nieszczęsnej pary, —» Suttung, schwytał morderców, wywiózł ich w morze i zamierzał zostawić na morskiej akale zalewanej przypływami, ale karły wykupiły się z rąk mściciela Miodem Poezji (dlatego poezję określano kenningiem „okręt karłów”). Zob. zemsta.

FjÓLNIR (Fjąlnir- „Wielokształtny”), wedle Sagi o Ynglingach czwarty władca (dróttinn) swejski (szwedzki), syn —> Freya i —> Gerd, ojciec -» Sweigdira, pierwszy pan olbrzy-mek-niewolnic —> Fenji i Menji. Za jego panowania, jak za ojcowskich czasów, trwał pokój i dobrobyt (zob. „złoty wiek”). Podczas jednej z przyjacielskich wizyt składanych na Selundzie (dzisiejszej Zelandii: swojemu druhowi —» Frodiemu, w stanie alkoholowego zamroczenia wpadł do olbrzymiej kadzi z miodem i utonął.

Motyw śmierci bohatera w naczyniu pełnym trunku jest dość rozpowszechniony (zob. Hadding). Wedle mitologii greckiej król Piasos został utopiony przez własną córkę w beczce wina, a Irlandczycy opowiadali o zgonie Diarmuida, syna Fergusa Ce* arbaiłla, w beczce piwa i Muicertacha mac F.rc w beczce wina. Mitologem ten interpretuje się jako argument za przynależnością topielca do trzeciej, (re)produkcyjnej sfery w indoeuropejskiej ideologii społeczno-reli-gijnej. Zdaje się, że Fjólnir (podobnie jak jego paralele) był pierwotnie demonem fermentacji, a jego utopienie (się) w napoju alkoholowym miało skutkować większą mocą napitku. Interpretacja ta nie ma nic wspólnego z. niegdyś proponowaną etymologią imienia Fjąlnir, mającego się jakoby wywodzić z. *FelduniR- „Duch Pola”.

W. von Unwerth, Fjólnir, „Arkiv for nordisk.fr lologi” 1917, 29.

FjÓLSWINN, FjÓLSWID (Fjrtl svinnr, Fjąl-svidr - „O Ro/lcgłcj Mądrości”), tytułowy bohater staroeddaicznnej Pieśni o Fjólswin-nie, stanowiącej drugą część Pieśni o Suńpda-gu. mądry olbrzym (risi) strzegący złotego zamczyska —» Menglód na górze —> Ly-fjaberg. Siedzibę swej pani sam otoczył ..śmiercionośnym murem” zwanym Gast-ropnir (Gastrópnir - „Druzgotacz Gości”), wznosząc go z członków zupełnie nieznanego Leirbrimira (Leirhrimir - „(Gliniany Olbrzym”); konstrukcja ta stać będzie do końca świata (zob. Ragnarók). Opryskliwie powitał przybyłego na Lyfjaberg Windkal-da (Yindhaldr - „Zimny Wiatr”), ale ujęty niekłamanym podziwem młodzieńca dla groźnego piękna zamku, wyczerpująco odpowiadał na jego pytania, gdy zaś w końcu dowiedział się, że prawdziwe imię rozmówcy brzmi —» Swipdag i ujrzał swoje straszliwe psy,    Gif ra i Geriego, łaszące się do

przybysza, natychmiast zawiadomił Menglod o pojawieniu się długo oczekiwanego gościa.

FjÓLWAR (Fjąlvarr - „Wielce Ostrożny”), właściwie zupełnie nieznana postać, może olbrzym (zob. Jot u nowie). Według staroed-daicznej Pieśni o I Jar bardzie był świadkiem pięciolecia walk i miłosnych awantur Od i na na zagadkowej wyspie Algrón (Al-gram). Zclaje się, że bardzo przydał się bogu jako towarzysz broni, ale w podbojach miłosnych mu nie dorównywał, bo Odin w pojedynkę uwiódł siedem sióst r (olbrzymek?).

FjÓRGYN (Fjąrgyn), małżonka —> Odina i matka —» Thora (por. kenning oznaczający tego boga: Fjąrgynjar burr - „zrodzony przez Fjórgyn”, „syn Fjórgyn”), najpewniej dawna bogini ziemi znana również jako —» Jórd i —> Hlodyn.

linię Fjąrgyn pochodzi z ie. *per(k?jun-, „piorun”, dosł. „bijący, uderzający”, ale najpewniej dotyczy nie tyle pioruna i teoni-mów oznaczających Gromowładcę (zob. Fjórgyn n), ile wywodzącej się z. tego samego rdzenia innej grupy słów, mianowicie nazw dębu i wzniesień pokrytych dębami, w które traf iał grom; por. łac. ąuercus (z *per/P j, stnord. fura, slang, furii, stwniem. furaha („dąb”), goc. fairguni, celt. herkos, stang. jyr-gen („wzgórze porośnięte dębami”), het. pe-runaś, pi rwa („skała”), sanskr. pdrvata („góra, wzniesienie”). Taka etymologiczna interpretacja sugeruje pojmowanie Fjórgyn jako bogini ziemi, a nadto pozwala przypuszczać, że pierwotnie wraz z Fjórgynnem tworzyła parę bóstw podobną do par —> Frey-ja i —> Frey oraz Nerthus (—» Njórun?) i —> Njórd (może również Wolla i Wol; zob. Fu 11 a).

F.R. Schrócler, Erce wid Fjórgyn, (w pr. zb.:) Er be wid Vergangenheit, Pubingen 1951.

FjÓRGYNN (Fjąrgynn), O nieznany bliżej ojciec —> Frigg (por. kenning oznaczający tę boginię: Fjąrgyns mcer- „dziewczę [ tj. córka] Fjórgyn na”).

© Jedno z imion lub przydomek —> Odina.

Imię (przydomek) Fjąrgynn pochodzi z ie. *per(P^l')un- „piorun”, dosł. „bijący, uderzający”, i jest pokrewne teonimom odnoszącym się do takich bogów-gromowładców, jak wschodniosłowiański Perun, litewski Perkunas, łotewski Perkons, staropruski Perkuns/Parkuns, staroindyjski Pardźanja, hetycki Pirwa, tracki (I łeros) Perkos lub Per-kon(is?); por. też gr. Kemunios (z *Peraunm „Piorunowy”) jako przydomek Zeusa. Oznacza to z. całą pewnością, że początkowo Fjór-gynn był bogiem gromu odziedziczonym z wierzeń indoeuropejskiej prawspólnoty, później odsuniętym na dalszy plan przez Odina i —> Thora, którzy przejęli jego kompetencje. Bez wątpienia pierwotnie partnerką Fjórgyn na była —> Fjórgyn.

FOLKWANG, FoLKWANGAR: zob. Sess-rumnir.

FORNJOT (Fornjótr), słabo znany olbrzym, praprzodek —» Hrimthursów. Uchodził za ojca Miera (Hler - „Morze”), Logiego (Logi - „Ogień”) i Kariego (Kari - „Podmuch Wiatru”), olbrzymów (pierwotnie chyba bogów) pei sonif ikujących morze, ogień i wiatr.