Obraz (16)

66

jednak dociec siły reakcji widzów na przedstawiane zdarzenia, musimy zawsze odwoływać się bezpośrednio do ich doświadczeń teatralnych.

Rozpatrując to zagadnienie tylko w kontekście spontanicznej reakcji widza, jedynym skutecznym narzędziem pozostają badania dynamiczne. Szczególnie te z zastosowaniem współczesnej techniki, pozwalającej nagrywać reakcję widowni na taśmach wideo, notować kierunek spojrzeń dzięki specjalnym okularom czy nawet badać rytm oddechu widza, który - jak się okazuje - w kluczowych momentach pozostaje zgodny z rytmem wypowiadania tekstu przez aktora. Metody te często krytykowano ze względu na brak możliwości powiązania ich wyników z procesami semantycznymi, nadającymi oglądanym zdarzeniom sens. Nabiorą one większego znaczenia, jeśli powiążemy je z wnioskami, płynącymi z prezentowanej powyżej analizy tekstów opisujących inscenizację. Tym sposobem zyskujemy bowiem kolejne potwierdzenie przypuszczeń co do fragmentów wyselekcjonowanych wstępnie przez odbiorcę jako akty ostensji. Jeśli badane za pomocą aparatury naukowej reakcje organizmu widza pokrywają się z momentami wyróżnionymi w wykonanym przez badaną osobę opisie, to, z jednej strony, zintensyfikowana reakcja odbiorcy zyskuje potwierdzenie swojej roli w procesie wytwarzania znaczeń, z drugiej - zwiększa się prawdopodobieństwo, że zastosowany chwyt stylistyczny stanowi odzwierciedlenie procesu odbioru, a nie wynik intelektualnej spekulacji lub określonych przyzwyczajeń językowych.

Podsumowując proponowany zbiór analiz, składających się na model badań eksperymentalnych, należy jeszcze raz przypomnieć, że jego uzasadnienie tkwi w potwierdzaniu wniosków, jakie dają się wysnuć z różnorodnych źródeł ekspresji doświadczenia teatralnego: od najbardziej spontanicznych reakcji organizmu w czasie spektaklu do wyrażania wrażeń w języku naturalnym. Dodatkowym czynnikiem weryfikującym jest także nasza wiedza o pewnych uniwersalnych zasadach percepcji. Należy jednak pamiętać, że otrzymane rezultaty wciąż pozostają na poziomic wniosków odnoszących się do procesu obserwacji. Chociaż więc teoria rclcwancji uznaje aktywną rolę zidentyfikowanych aktów ostensji w procesie poznawczym, to ostateczna funkcja tych aktów w interpretacji znaczeń może być określona tylko w ramach pełnej analizy całego procesu poznawczego, obejmującej zagadnienia będące przedmiotem zainteresowania dwóch następnych rozdziałów: konccptualizacji i relewancji.

II. KONCEPTUALIZACJAI STRUKTURY POZNAWCZE

1. Wprowadzenie

Zgodnie z ujęciem zaproponowanym przez Ronalda Langackera, struktury poznawcze stanowią jednostki reprezentacji myślowej o charakterze doświadczeń mentalnych, reprezentacji przestrzennej oraz konstrukcji konceptualnych'. W ramach przedstawionego we wstępie modelu poznania sytuują się one zatem na etapie konccptualizacji, tworząc fundament charakterystyki jednostek znaczeniowych, czyli rozważań semantycznych.

Wspomniana zależność pomiędzy znaczeniem a strukturami poznawczymi prowadzi często do fałszywego utożsamiania całości znaczcniolwórczcgo procesu konccptualizacji z wybraną reprezentacją konceptualną uwikłaną w ten proces. Tymczasem struktury poznawcze stanowią jedynie formy, które są wykorzystywane w procesie kształtowania się znaczenia w ludzkim umyśle. Niemniej spełniana przez nic funkcja skłania do tego, aby w niniejszym rozdziale skoncentrować się właśnie na ich opisie. Chociaż bowiem proces konceptualizacji obejmuje bogaty zakres aktywności ludzkiego umysłu, włączając weń różnorodne konteksty, a także doznania afektywne, to analiza samych struktur poznawczych pozwala ustanowić znaczące zależności pomiędzy poszczególnymi jednostkami doświadczenia mentalnego. Jednocześnie doświadczenie mentalne w dużej części zdeterminowane jest przez ludzką aktywność w święcie oraz obserwację tegoż świata, Powtarzające się działania i postrzeżenia wywołują ciąg takich samych procesów mentalnych, co prowadzi do ustabilizowania się pewnych zor-_ ganizowanych form, a w dalszej kolejności - do powstania określonych struktur poznawczych. /Dzięki tej właściwości procesu poznawczego ustanowiona zostaje relacja odpowiedniości pomiędzy światem zewnętrznym a jego obrazem mentalnym w naszym umyśle. Pojawiające się w ostatnich latach prace z zakresu językoznawstwa kognitywnego stworzyły szczegółowy opis zależności pomiędzy formami języka naturalnego a strukturami mentalnymi kształtującymi znaczenie wypowiedzi. Centrum zainteresowania niniejszego rozdziału stanowi analiza procesu konceptualizacji, który ko-gnitywiści utożsamiają ze znaczeniem. W modelu klasycznym proces ten ogranicza się ~3ó dekodowania odbieranych informacji na podstawie ustalonego algorytmu. Spcrbcr i Willson w swojej teorii rclcwancji dowodzą, że sam proces dekodowania nie wystar-

R. Langackcr, Foundation of Cognitivc Grammar, Califomiu 1987, s. 147.