P1070153

14 tzęsf / AttfWI    * ImiMMOU. •• «M<

Uc*y4 atf by unUnk — model krytyczny

Model krytyuay to typowy model rumcx m idu me rvfwnJukx wartości. a »pww>» dzerue innowacji (por. podroidml 2 powyląj) traktuje on wiedzę jako uiyskaiue mol* Uwoaci zmiany ouct«Mc«J ncctyantotd i modyfikacji zastanych sytuacje Model ten raktada konieczność krytyki panującej td«oln*ii I podjęcia akcji mającej na celu urno nę ąiolKtm. a w ucietdlnoed podwalenie panujących wartoici. Wiąle się z silnie z pojęciem sprawiedliwości l wrailiwoSci iw krzywdę- lesi to więc model silnie ukierunkowany na restrukturyzację kulturową, odchodzący od koncepcji wiedzy na rzecz koncepcji wartości. Zmiana mole byt w tym modelu zakrojona bardzo szeroko jako sprzeciw wobec samej koncepcji szkoły l pełną deinstytucjonalizację czy. w tym przypadku - dcskolary racje jtkiq domagał się !van Iliach Mole dotyczyC koncepcji kształcenia, postulując odejście od .edukacji bankowej*, polegającej na transmisji wiedzy i wartości, jak to czynił Paulo Fratra Mole to byc wreszcie ograniczona zmiana, dotycząca organizacji czy metody kształcenia

Przykłady tego modelu to w polskiej historii oświatowej działania konspiracyjne w czasach zaborów, ale tez powojenne działania wielu opozycyjomstOw - nauczycieli wychowania obywatelskiego, historii czy języka ojczystego, przekazujących na lekcjach - na tyle. na ile było to wówczas możliwe bez utraty pracy - bliskie im wartości. Działania takie wiąlą się z podawaniem uczniom informacji I zachęcaniem do dyskusji, w których świetle funkcjonujące wokOi wartości okazują się niewarte poparcia, zasługują na krytykę i rozpoczęcie starań o ich zmianę.

Porównując popularność opisanych tu trzech modeli w pracach programowych, mota m> stwierdzić, ze najczęściej w konstrukcji programu nauczania danego przedmiotu asa my do czynienia z modelem analitycznym lub hermeoeutycznym. Stosunkowo nadziej - bo w epoce mniej lub bardziej otwartej wojny z władzą czy ustrojem, a przy najmniej w toku dosc radykalnych reform systemu oświatowego - całkowicie podważa się nadal oficjalnie uznane czy tez dotychczas panujące wartości i tworzy (legalne lub konspiracyjne) programy w celu dokonania istotnych społecznych zmian na dużą skalę. Dlatego też w rozdziale II. traktującym o koncepcjach programu nauczania, poświęcimy uwagę dwu pierwszym, bardziej powszechnym modelom programu. Program ukierunkowany na zmianę społeczną pojawi się jednak jeszcze raz w typologu, do której teraz przejdziemy, a więc lej. w której kryterium podziału stanowią założenia programowe.

4. NA JAKICH ZAŁOŻENIACH OPIERA SIE PROGRAM? PROGRAMY UKIERUNKOWANE NA NAUCZYCIELA,

NA UCZNIA CZY NA ŚRODOWISKO?

Założenia programowe mogą dotyczyC programu nauczania danego przedmiotu, pro grmmu działania danej instytucji oświatowej, jaką jest dana szkoła, a mogą też dotyczyć koncepcji kształcenia przyjętej w całym systemie oświatowym. Bez względu jednak na zakres ich oddziaływania - założenia te decydują, czy program okaże się

•    ukierunkowany na nauczyciela i proces nauczania

•    ukierunkowany na ucznia i proces uczenia się. czy też

•    ukierunkowany na środowisko, w którym jest realizowany (zob też Gołęb-

nuk 2004).

4.1.    Tradycjo nauk humanistycznych. Programy ukierunkowano na nauczyciela I proces nauczania

Prognmn «k»erinio«anr u muc wieli często - choc niekoniecznie słusznie - określa-ne bywają jako tradycyjne Nie tą one w istocie slanze np od programów ukierunkiv wanych na ucznia, czego przykładem starożytna Grecja \ Rzym. jednak w masowej oświacie pojawiły się najwcześniej, stąd zapewne przypisywany im tradycjonalizm. Określane są one także często jako programy behawiorystycznc • zapewne dlatego, że precyzyjnie planują zachowania nauczyciela. Jako Ze jednak i sam uczeń może (np w metodach autonomicznych) dok sztywno zaplanować swe zachowania, w dalszych rozważaniach będziemy tu posługiwać się terminem .program ukierunkowany na nauczyciela" {ttatheK&ttrtd curriculum - dla programu szkoły i ttachfKentrrd nilabus dla programu nauczania danego przedmiotu)

Program taki charakteryzuje jednolitość podejścia do uczniów, a więc swego rodzaju umformi/m lepiej zatem nadaje się do masowego kształceni w instytucjach państwa wych. a co za tym idzie, nie jest z reguły ukierunkowany na zmianę, a raczej na reprodukcję istniejących i uznanych wartości wychowawczych i stanów nauki Odznacza się on orientacją na rezultaty pracy, dlatego też tak precyzyjnie i logicznie określa i szereguje czynności nauczyciela, składające się na kolejne etapy jego działania. Elektem jest precyzja planowania działań dydaktycznych w kategoriach ccłow. treści metod, rozpfe-nowania działań w czasie, terminów i sposobow oceny uzyskiwanych wyników

Zaletą takich programów jest ich

•    klarowność,

•    szczegółowość.

•    łatwość kontroli powziętego planu,

•    latwosc konroli sposobu jego realizacji.

•    łatwość kontroli poziomu wiedzy i umiejętności uczniów, a także

•    sprawiedliwość rozumiana jako takie działanie, kiedy to każdy uczeń dostaje .to samo i tak samo".

Ich wady to - założony w tym podejściu -

•    brak indywidualizacji

•    sztywność planu, uniemożłiwiąjąca twórcze podejście ze strony nauczyciela i uczniów oraz przewaga klasycznych technik Ćwiczeniowych, w tym metod pamięciowych.

•    kontrola produktu raczej niż procesu kształcenia - i wreszcie

•    powszechne wykorzystywanie rywalizacji jako mechanizmu motywacyjnego.

4.2.    Tradycja rekonstrukcjonizmu I progresywfzmu. Programy ukierunkowane na ucznia I proces uczenia słf

Programy ukierunkowane na ucznia, określane często jako humanistyczne iw literaturze anglosaskiej częściej jako leamercenirvd curriculum w odniesieniu do programu szkoły, lub Ifamercentmi syllabus w odniesieniu do programu nauczania danego przedmiotu ). funkcjonowały - choć w niestodyfikowanej fermie - od tysiącted jako praktycznie jedyny sposób kształcenia ogólnego w nauce indywidualnej. W kształceniu masowym pcv jawiły się jednak stosunkowo niedawno, bo dopiero w II połowie XX wieko, wywodząc się z tradycji psychologii humanistycznej- Tendencje ukierunkowujące edukację na osobę ucznia, jego potrzeby I możliwości acz wyraźnie zaznaczone już w pracach Jana