P1080773

do motywu rękopisu znalezionego) bądź uzasadniający stosowaną technikę literacką elem? stylizacji (np. gatunkowej), bądź też skonwencjonalizowany motyw tematyczny. Z drugiej |H snom przedstawionym może być właściwa specyficzna poetyka snu albo też przeciwnie, fflm

marzonio CAnnnnn mniro    nr7pHołQU/tnnp W atlCl1noiP7nv Qnncnn W idlri rwrroAa*,**'

o śnieniu i jego stosunku do sposobu działania umysłu ludzkiego na jawie znajdujemy $ | ^ Norwida Krakus, książę nieznany (ok. 1861), wypowiedzianą w kwestii Krakusa. Jest t % iż śnienie — które ma tutaj głęboką wartość poznawczą: i antropologiczną j ^ ® S czną — przebiega nie tylko w stanie uśpienia, lecz również w stanie czuwania, wspójj lif zawsze ze stanem jawy, jak innego rodzaju niż jawa przędziwo, które wsnute jest w tkani^'% Śnienie pojmuje się tu więc jako proces nie ulegający nigdy przerwaniu; dokonuje się on _ZJ S szybkością, jest postrzegany i zarazem niepostrzegany. Ta niezwykle oryginalna W: |lEf literaturze XIX w. koncepcja snu, wyłożona poetycko expressis verbis w kwestii bohatera dra *^ zostaje zarazem z równą oryginalnością i w sposób prekursorski wobec dramatu w zobrazowana konstrukcją artystyczną przedstawionego w tym dramacie snu Krakusa. H 4. Sny przedstawione w utworze literackim mają w omawianym okresie bardzo _r * charakter i pełnią rozmaite funkcje artystyczne. Najczęściej nawiązują one do istniejących Jl zakresie, a równie dawnych jak sama literatura, tradycji gatunkowych. PrzedsfawiemfflHH|| treści w utworze jako snu bohatera, narratora czy podmiotu lirycznego może nie wyrażać ||j| koncepcji snu, stanowiąc tylko motyw kompozycyjny wprowadzający opowieść (analogiczny H

marzenia sennego mogą zostać przedstawione w analogiczny sposób, w jaki przedstaw^1 w utworze (bądź w ogólności w literaturze okresu lub w jej określonym gatunku) treści nie i||j| snami, tj. należące do świata jawy.

Przykładu posłużenia się snem jako motywem kompozycyjnym dostarcza wspomniany wie^ Mickiewicza Sen. Z Lorda Byrona, w którym po refleksjach dotyczących snu następuje opowie

0    dwojgu kochankach, mająca być treścią snu narratora, odgadującego w tym śnie ich przyszłość Opowieść jest jednak zbudowana według podobnych reguł artystycznych, jakie - wyją_w’ szy zminiaturyzowanie i motywowanie następstwa przedstawionych scen ich następstwem §| śnie — właściwe są w tej epoce gatunkowi powieści poetyckiej; motyw snu ma tutaj tradycyjny charakter ramowy. Podobnie jest np. we Śnie Elżbiety Pileckiej (1829) Krasińskiego, utworze w którym (niezależnie od bezpośredniego nawiązania do kompozycyjnej funkcji snu w wierszu Mickiewicza) motyw snu zostaje użyty w sposób typowy dla średniowiecznego gatunku zwanego snem alegorycznym. Inny przykład posłużenia się motywem snu w celach kompozycyjnych to poemat Norwida Pompeja (ok. 1846), gdzie służy on wprowadzeniu do opowieści postaci

1    przemów osób zmarłych (jest to jedna z najdawniejszych funkcji artystycznych snu literackiego, sięgająca starożytności). W nowelistyce kompozycyjną funkcją snu bywa często wproszenie elementów fantastycznych (.Narożna kamienica <1859> Korzeniowskiego; Sen <1880) Prusa). Przykładem zasadniczo kompozycyjnej funkcji snu, który motywuje zarazem stosowane w utworze środki artystyczne (np. porwany i niejasny charakter opisywanych obrazów i ich skrajne zsubiektywizowanie), może być „sen wspomnień” w utworze Krasińskiego On. Ułomek z pamiętników życia młodzieńca (1830).

Pierwszy w literaturze polskiej XIX w. sen przedstawiony, w który wpisana jest określona filozofia snu, to sen bohaterki powieści M. Wirtemberskiej Malwina czyli domyślność serca (1816). Jest to arcydziełko snu w klejnocie polskiej prozy powieściowej przede wszystkim ze względu na pełnioną w utworze funkcję artystyczną. Opisywane marzenie senne ukształtowane jest tutaj w sposób prawdziwie w owej epoce nowatorski według swoistej poetyki snu, a jego koncepcja streszcza w sobie i obrazuje wyraziście sedno zawartej w powieści koncepcji człowieka, Sen ukazany tu jest jako najbardziej wnikliwy przejaw głębokiej władzy poznawczej człowieka — domyślności serca, tj. intuicyjnych, wewnętrznych zdolności poznawczych, które umożliwią^ wnikanie pod mylącą powierzchnię zdarzeń i ludzi. Sen to poznanie prawd ludzkich; prawdziwa* niż na jawie; można by je tu określić słowami Mickiewicza o śnie (w rozmowie z Chodźką, 1344) jako „najwyższe natężenie oczu i uszu ducha”. Ukazuje on, że bohaterka ma określoną wiedzę wewnętrzną, choć na jawie, mówiąc słowami Freuda o wiedzy nieświadomej, „nie wie, że wie". W tym sensie sen w Malwinie jest prawdziwie romantyczny, o wiele bardziej niż sny w Dziak«& Ten typ snu-wnikania wewnętrznego znajdziemy później w prozie powieściowej Prusa (sny bohaterów Lalki, sny pani Latter w Emancypantkach).

Przedstawiane w Dziadów cz. III sny bohaterów mają charakter zgodny z wyłożoną w dramacie filozofią snu jako „życia duszy”. Sen Więźnia w Prologu, sen Ewy (Widzenie Ewjt),sw ks. Piotra po mianym przez niego widzeniu (opisywany przez Aniołów) i sen Senatora (Widami Senatora) to zobrazowane (w sposób nawiązujący do tradycji gatunkowej średniowieczu* moralitetu i średniowiecznego snu alegorycznego) „życie duszy” każdej z tych postaci,