P1120677 resize

_a sprawj ptopfowra m ncmiach polskich systemu trzech epok. głębiej za-«tauwiMK> się Md poebodmuetn i wyposa/cmem poszczególnych grobów. Zwolennikami up>w^echaienu podziałów chnmołogicuiych CJ. Thomsona hy la około 1850 rote: Eustachy Tyszkiewicz. Józef Łepkowski. Karol Rogaw-%ka. wśród instytucji m in To w arzystwo Naukowe Krakowskie (Gąssowski 1970 „ 59^5). u ninlm polskiego pozytywizmu stali również archeolodzy _n,e pełni akceptujący ..stawranie systematów. ogłaszanie nieomylnych pcw-nakow . twierdzeń a zasad** klasy liku jacy ch materiał zabytkowy według kryte-oow surowcowych kamienia, brązu i żelaza. Zarówno jednak prahistorycy podzielający idee Thomsona, jak też propagujący w archeologii nurt pracy organicznej. podążali szlakiem uściślania rodzimej terminologii badawczej. Stąd pojawiały sic usiłowania wyodrębnienia z szerokiego pojęcia archeologii tej jej częsń. która ..trudni się rozkopywaniem grobów"* (Abramowicz 1974, a. 4J-51).    zaś cmentarzyska ciałopalne nazywane bywały wprost ..grobo-

■ iilr aiT czego wgłębianiem winna się zająć proponowana ..cxhumatvka" iDurczew ski 1948. s. 122: Abramowicz 1974. s. 47-48).

Dalszy krok w kierunku wzbogacenia języka naukowego uczynił G. Ossowski i i SSS. s- 124». oceniając groby skrzynkowe kultury pomorskiej w Goscicradzu słowami: _są ooe bez wątpienia pozostałością niegdyś wielkiego mogilnika"*. Ten termin zbliża nas do kolejnego sposobu narratywizowania przestrzeni grzebalnej, obecnego nun. we wstępie do monografii cmentarzyska trzcinaeckicgo w kubocj. po w. Sieradz. Aleksander Gardawski 11951. s_ 2-3) świadomie zrezygnował wówczas z używania słowa ..kurhan** na rzecz terminu jnofHr". Decyzja badacza wynikała z przesłanek językowych. Podkreślił on bowiem, za T. Rcymancm. że „mogiła** jest pojęciem słowiańskim. godnym stosowania w polskiej archeologii, zaś słowo ..kurhan*' jest pochodzenia turko-tatarskiego. obcego rodzimej tradycji naukowej (Gardawski 1951. s. 1-3). Wielokrotnie podobne różnice terminologiczne wspomina w swych pracach A. Abramowicz. prezentując dzieje polskiej myśli archeologicznej. Badacze ze schyłku XIX w. podkreślali odrębności etniczne społeczeństw europejskich poprzez wyodrębnianie ..mogił słowiańskich*" od ^kurhanów fińskich** (Abramowicz 1974. s. 53) lub zapoznawanie

uę _z systemem mogił wykopanych po Słowiańskiej ziemi** (Abramowicz

1974. %. 67). Odczytać można w tych stwierdzeniach oraz innych analogicznych cksplakacjach, nie tyle problem etnicznej interpretacji kultur pradziejowych i Ostoja-Zagórski 1996). co raczej ślady archeologia etnicznej, niwjm—jęrcj minioną rzeczywistość —w imieniu własnej społeczności**

• Hoddcr 1995. s. 201). Opcja przyjęta zatem przez A. Gardawskiego była etymologicznie słuszna, gdyż A. Bruckner wcześniej już zdefiniował wyrażenie _jmogiia” jako _większy nasyp nad grobem, kopiec”, którego obca nazwa to jŁurtno**. pochodzący od tureckiego —kurgan** (twierdza”, tj. warownia ziemna! W>razeme to miałoby się wywodzie, według Brucknera, jeszcze z pogańskiego kultu zmarłych i występować podobnie u wszystkich Słowian, będąc jedynie u Serbów przestawione w ^gomila*" (Bruckner 1970. s. 343). Także

K. Moszyński, w swym dziele Kultura ludowa Słowian, zamiast pojęcia „grób" używał wielokrotnie terminu „mogiła^-, niezależnie od cech konstrukcyjnych obiektów z nasypem lub bez niego (Moszyński 1967. s. 250.760).

Rozpatry wunie miejsc grzebalnych w kategoriach „mogilników" (Ossowski 1888. s. 124) wywoływało refleksje nad przeszłością budowniczych mogił, a niekiedy też nad ich przynależnością etniczną. Kategoria „mogilników" posiadała węższe już odniesienia przedmiotowe, aniżeli wymieniane wcześniej wzory opisu cmentarzysk. „Ruiny” pradziejowych budowli wskazywały na zwrot romantyków w kierunku tradycyjnej kultury ludowej i natury_r gdzie występowa-ły archaiczne pochówki, podobne do wiekowych pomników, ślących swe przesłanie współczesnym ludziom. „Grobowiska”. jak nieco później zaczęto nazywać nekropole, wskazywały już na uświadomienie sobie przez badaczy, że wymagają one rozpatrywania przede wszystkim z perspektywy nauki prahistorycznej. a nie tylko z punktu widzenia światopoglądu romantycznego- Jako kategoria źródeł archeologicznych. ..grobowiska” wymagały usytuowania w odpowiedniej epoce CJ. Thomsena i dopiero wówczas zaspokajały dążenia poznawcze naukowców. Odnoszono zatem do nich podstawowe pytania (np. o wiek), oczekując zarazem precyzyjnych wyników - odpowiedzi. Na takim de dostatecznie jasno rysuje się oefrębność cmentarzyska jako „mogilnika". Pytania skierowane w jego stronę obarczane są zastrzeżeniem, iż wypływają z tradycji językowej Słowiańszczyzny (Gardawski 1951. s. I -3). przenosząc jednocześnie dwuznaczną, ludową wizję mogiły. W zakresie etymologii pojęć, a także klasyfikacji źródeł archeologicznych „mogiła", jak wspominaliśmy, łączona jest z większym nasypem ziemnym lub kopcem. Tradycja ludowa natomiast nic precyzowała ani też nie ograniczała kształtu i rozmiarów mogiły, zamieszkiwanej przez dusze zmarłych. Bywały tak określane kopce pogańskie, jak i miejsca pochówku niedalekich przodków (Moszyński 1967. s. 250-251).

Dylemat stąd wypływający odzwierciedlają prace J. Kostrzewskiego. Badacz ten. podobnie jak i inni archeolodzy w dwudziestoleciu międzywojennym, rozbudowywał i precyzował a parał pojęciowy, niezbędny dla jednoznacznego oraz intersubiektywnego przedstawiania zabytków. Analogiczne zabiegi obejmowały także klasyfikację obiektów grobowych. Starsze publikacje, jak Wielkopolska ir czasach przedhistorycznych (II wyd. z 1923 roku), zawierały najczęściej nazwę ..mogiła”, przeciwstawianą terminowi „grób płaski . np. „groby płaskie, un. nie przykryte mogiłą” (Kostrzcwski 1923. s. 18). Równocześnie autor starał się uściślać wypowiedzi, stosując oprócz -mogiły" dodatkowo pojęcie kurhanu, z zachowaniem konsekwentnej hierarchii zapisu, np. „groby skrzynkowe z usypanymi ponad nimi mogiłami (kurhanami)". Jego poglądy obejmowały nie tylko umiejscawianie Prasłowian na ziemiach polskich w epoce brązu i okresie halsztackim, lecz także przyjmowanie pozycji archeologa 'O słowiańskim rodowodzie, przy ocenie zjawisk kulturowych i krytyce wypowiedzi innych prahistoryków, szczególnie G Kossinny (Ostoja-Zagórski 1996. s. 61). Tego typu opcja preferowała wykorzystywanie pojęć tradycyjnie słowiańskich, do których, jak już stwierdziliśmy, zaliczane jest słowo „mogiła".

59