P1180351

138 Zenon WoMik

kie poza ziemiami polskimi^M. Jednak na podstawie porównania ich kształtu i konstrukcji z innymi typami fibul można uzyskać dane dla ramowego ustalenia ich chronologii. Nóżka większości okazów z ziem polskich mieści się niewątpliwie w konwencji znanej z właściwych zapinek typu Cert osa, podobnie jak ukształtowanie kabłąka starszych form. Budowa części przedniej nie znajduje jednak odpowiedników we właściwych zapinkach cerioskich. Wszystkie nasze okazy mają bowiem kuszowatą cięciwę, a bardzo wiele z nich to okazy dwudzielne ze sprężyną osadzoną na osi- Tego typu konstrukcja pojawiła się w młodszym stadium okresu halsztackiego (Ha Da), prawdopodobnie w strefie na północ od Alp. Obie wersje tej konstrukcji (jedno- i dwudzielność) dominują wśród młodszych wariantów halsztackich fibul bębenkowych (Paukenfibel) i są regułą u tzw. zapinek z ozdobną nóżką ^M. Konstrukcję tego typu spotyka-

at Okazy z ziezn polskich różnią się w sposób zasadniczy od klasycznych zapinek cert oskich, które mają jednostronną spiralą. Występują one licznie poza Italią w strefie na północ od Alp (por. M. Pr i mas, Zur Verbreitung and ZnrSfOaa der Ccrtoscfibel. Jafarboch des Rómisch-Gerroacuscben Zenlral-aem lfako. Ł 14: 1967, s. 99 -A Dominują też one na terenie Czech (J. F i -lip. IblM ff stfedni Ecropł, Praha 1956. ł 77—Sl).

W strefie ycehodnioałpejskiej występują natomiast kuszowate fibule certosfeie, które różnią s.ą wielu szczegółami konstrukcji, a zwłaszcza cięciwą, por. np.: Ł Jerem. The Latc Iran Ape Cemeterp oj Szentiórimc, Acta Archaesołogiea Academ.se Scientiarum Hungaricae, t. 20: 1968, s. 184 ł, ryc. 19—26. 30, tabL XXXVII, XXXVIII 1—3; tejże. Zur Geschićkie der spaten Eisemzeit te 7-cnsćauubiee. Spot eisenzez: liche Grabfuade vou Beremend (Komitat Baranya), tamże. Ł 25: 1073. s. 84, tafaL XVII 2, 3. 7. 8; S. Gabrovec, Zur Hallsłalizeit ie Slomśeu, Germania, t 44: 1966. ryc. 20: 7; B. Ter2an. N. Trampuł, Prispeoek k kroeoloptji sretolucijtkie skupinc. ArheoloSki Vestnik, t. 24: 1973 (1975). tti 18:2, B. Ter i a n. VaUćna «u. tamże, tabL 3:9.

Stosunkowo    naszym egzemplarze znane są z Podola II (V. Pod -

bor ik j. Die Stellunp der suamahrżschen Hordk&o-KuUur im Rakmen des daauMąęłif Hallstatt, [w:] Sympostum tu Problemem der jdngeren HaUstoitzeit ii Mitteleuropa, Bratislsva 1974. s. 404. ryc. 7 B3), ze Słatinek (A. Got twa ld,-Pohfe bifcr na Ntvkach u Slot inek, Casopis Vlasi:ncckeho Spolku Musejniho v Olocnouci. t. 47: 1935. ryc. 1:5) oraz z Wiesenau (S. Griesa, Bemerkenswerte Fundę vom emem fruheuenzeitUchen Graberfeld bei Wieserum, Kr. Eisenhiitten-stad:. Ausgrabungen und Fundę, t. 13: 1968, s. 132 a., ryc. 2 f—k).

» Por.: J. Bergmann, EntwickUmg und VerbrtU*tnp der Paukenfibel, Jahrbuch des BOtmach-Germaniacben Zentralmuseums Marnz, t. 5: 1958, s. 18— 77; G. Mansfeld. Die FibeIn der Beuneburg 1950—1970, [w:] Heuneburo-stućien, t. II, Berlin 1973. s 23 n.: G. Neumana, Die Filbelm. vom Kleinen Głeichberge bei Rómhiid_f Attandtegai der Sachsischen Akademu? der WSssen-schaften zu Leipzig. P&lcłogisch-hlstorische Klasse, t. 64 z. 3, Berlin 1973, s. 10— 13, 87 n-, tabL I 11—28, U 1—21.

my również nierzadko u zapinek typów starolatefakfch“. Fibule bębenkowe młodszych odmian (z grupy Doppelpaukenfibdn) występują również na obszarze kultury jastoriskiej» a jeden egzemplarz (ryc. 1 f) pochodzi ze schyłkowołużycldego cmentarzyska w Kietrzu^{1 2}. Szczególnie bliskie kuszowatym zapinkom certoskhn są zapinki z ozdobną nóżką, wśród których spotyka się egzemplarze z analogicznie ukształtowanym kabłąkiem ², a jedyna różnica polega na prostopadłym umieszczeniu na nóżce dużego, bardziej ozdobnego guza (ryc. 1 a). Strefa masowego występowania zapinek tego zachodnióhalsztackiego typu kończy się w południowo-zachodniej Turyngii, lecz pojedyncze egezmplarze występują dalej w kierunku północno-wschodnim i wschodnim ². w tym też na ziemiach polskich^<ł. Wydaje się więc, że omawianą grupę zapinek należy uznać jako swoiste skrzyżowanie fibul certosłdch i fibul z ozdobną nóżką Chronologię polskiej grupy kuszowatych fibul certoskich nwna więc ustalić wykorzystując dane zarówno dotyczące datowania zapinek certo wskich jak i grupy z ozdobną nóżką.

Fibule z ozdobną nóżką występują w młodszym stadium okresu halsztackiego D (Ha Da), być może nie od początku tego stadium, a na obszarach, gdzie wyróżnia się jeszcze późniejszą fazę, określaną bądź jako

1

*    Por. np. G. Neumann, op. dL, tabl. ni—V, VI 1—6, XA. XB; E. Penninger, Der Dimberg bei Hallem, t. X, Munchen 1972, tabl. XI: A 1—4, B-l, 17: Cl. 27:1, 37:3—4, 39:1—2, 49:2—4, 59:1, 59:2; F. Moosleitner, I² Pauli, E. Penninger, Der Diirmberg bei Hallein, t n, Miincben 1974, tabl. 135:2—8, 137:1—2, 146:3, 160:1; W. Dehn, Die Doppelooge&apffibel aus dem Val-de-Travert, [w:] Heloetia Anliąua. Festsehrijt Emil Vogt, ZOrich 1966,

s.    137—246: J. Filip, op. c²._t ryc. 78:2; K. Ludikovsky, Akeramidcy horizont bohatych hróbu zen na Mora ce, Pamatky archeologkkŁ 1 55: 1964,

t.    321 n., ryc. 8:1.

« Poc.. J. Bergmana, op. dL, mapa 1 i passim; G. Mansfeld, op. «²-, s. 23 n., 264 n.. mapa 1; H. Keiling, Emc besondere Kettenpiattensehmndcjorm der vorrdmisclien Eisenzeii von Tangermunde, Kr. Stewdhal, Jahrerachrift fOr miiteldeutschc Vorgeachichte, t 55: 1971, s. 207 n., ryc- 7, 10.

n Gedl, Kietrz-, s. 13, ryc. 2:3. Zapinkę tę można zaklasyfikować do czesnego typologicznie wariantu tzw. Dappelpaukenfibel (odmiana V 1 J. Bergman!², op. crt., ². 34 xl, ryc. 3). którą to odmianę odnosi Bergman głównie do Ha IV

2

   Por. np.: G. Mansfeld, op. ctabl. 16—11, 20: 771—773, 21: 774—779; G. Neumann, op. cit² tabL I 22, II 15—48.

« G. Mansfeld, op cii., s. 37 ł, 224 n.. mapa 1; G. Neumann, op. dt,

s. 37 n.

4i Oprócz wcześniej wymienionych (przyp. 31) egzemplarzy i zespołów kultury łużyckiej należy tu także fibula z Nowodworów (J. Antonie wieżowa, Groby ciałopalne w obstawie kamiennej w Nowodworach kolo Warszawy, Swia-towit, t 13: 1929, s. 121. ryc. 35 ć).