p2220536

486 INNU STUDIA AKTROfOŁOOIGZWB

transcendencji właściwej osobie nit ta. która wyraża się w samym przekraczania horyzontalnej granicy podmiotu, gdy zwraca się on ku przedmiotowej wartości niezależnie od sądu sumienia. Można by ją określić jako transcendencję •pionową? (wertykalną), gdyż właśnie mocą odniesienia do prawdy, mocą sumienia, w którym odniesienie to się wyraża i konkretyzuje, człowiek--osoba zdobywa swoiste panowanie nad swoim działaniem, wybieraniem, chceniem. Staje jak gdyby sponad nim".

ów wymiar transcendencji właściwej osobie ludzkiej konstytuuje się poprzez odniesienie do prawdy, do dobra, do piękna w znaczeniu transcendentnym. a zarazem poniekąd absolutnym. Odniesienie owo nie pozostaje oderwanym wymiarem ducha ludzkiego. ale wchodzi w realoe struktury działania i bytowania osoby. Wchodzi w szczególności w osobową strukturę samostanowienia, na swój sposób konstytuuje tę strukturę, zwłaszcza poprzez sądy sumienia, w których wyraża się prawda o wartości moralnej działania - ale również (choć na inny sposób) poprzez sądy. w których wyraża się prawda o wartości logicznej myślenia czy o wartości estetycznej wytwarzania, twórczości itp.

Pozostaniemy w tych rozważaniach (brevisatis causa) przy samym działaniu, uwydatniając transcendencję osoby w czynie płynącą z momentu sumienia. który to moment dla ukonstytuowania się czynu osoby w relacji do prawdy jest centralny i decydujący. Moment ów jako realny wyraz transcendencji osoby w czynie wystarcza, aby uzyskać gruntowniejsze spojrzenie na sprawę autoteleologii człowieka. Samo wyrażenie t&koę oznacza zarówno „cel", jak i ,.k r e s". Autoteleologia człowieka wskazuje więc także na to. że człowiek jest sam dla siebie celem. Przeświadczenie to znajduje pokrycie i podstawę w analizie czynów ludzkich, a nade wszystko rdzennego dynamizmu tychże czynów, którym jest voluntarium jako osobowa struktura samostanowienia. Precyzyjna analiza tej struktury pozwala nam autoteleologii człowieka nadać taki sens, który wynika z doświadczenia oraz interpretacji transcendencji osoby w czynie.

Człowiek na tyle i w taki sposób jest dla siebie celem, na ile jego czyny — oraz zawarte w tych czynach chcenia, wybory, rozstrzygnięcia - znajdują w samym człowieku awój kres. Kres ten znajdują zaś na gruncie transcendentnego odniesienia do prawdy (a wraz z tym również do dobra czy piękna, czego tutaj jednakże nie poddajemy odrębnym analizom).

W odniesieniu do prawdy zawiera się poniekąd •kres" osobowej struktury samostanowienia. Ody człowiek jako podmiot działania osiąga ten Jtres".

i^cui w jakiej! mierze spełnia siebie samego. Osobowa nrakrnri HjB tpełńenia odpowiada na gruncie doświadczenia autoteleologii człowieka. Nic jol 10 spełnienie absolutne, chociaż, ma ono w sobie coś z absolutu. ligM uje się bowiem na zasadzie „bezwzględności dobra*"*. Może się dokonywać ii lej zasadzie właśnie dlatego, że wyrasta w czynie osoby na gruncie transcendentnego stosunku do prawdy, w profilu „pionowej" transcendencji podmiotu. Na tym polega istotna wielkość sumienia, gdy jest owo prawe i ■M prawdę. Jeżeli nazywa się sumienie takie głosem Boga. to dlatego, że ^nrsia ono to. w czym człowiek nie tylko .przekracza" poziome granice sw oj ego podmiotu, ale także ..przerasta siebł tT. osiągając w tym równocześnie gruntów-■ ą zgodność z sobą. 1 właśnie taz godność z sobą. tnk Urzeczywistnia się na gruncie transcendencji osoby, transcendentnego flORukn do prawdy, wchodzi jak gdyby w definicję samospelnienia, czyli autoteleologii człowieka⁹.

W spełnieniu siebie, którego niejako domaga się cała osobowa struktura umosunowieniu. zawiera się ..moment absolutu" (z pewnością to kanio Kantowi mówić o absolutnym imperatywie): spełnić nic siebie w czynie dokonuje się na gruncie bezwzględności dobra. Równocześnie jednak podmiot osego spełnienia zachowuje pełną świadomość swojej własnej nieabsolotności.