SDC10986

wienia (zmodyfikowanego nieco) podziału na pięć typów, dokonanego swego czasu przez językoznawcę niemieckiego A. Leskiena (1840 - 1916).

1)    Koniugacja I — obejmuje czasowniki z tematem praes. na -e- (obocznym do -o-, rekonstruowanym w 1. sg. i 3 pl.), np. nes-q, nese-Si, rek-q, reie-Si, mtrr-ą, mure-Si, jtm-q, jtme-ii (im-ą, ime-śi) 'biorę, chwytam, ujmuję’, pbtt-ą, ptne-fi, plov-q, ploue-H 'pływam’, ber-g, bere-H, zov-g, zove-śi 'nazywam’ itp.;

a)    temat inf. jest równy rdzeniowi kończącemu się na spółgłoskę lub na samogłoskę, np. nes-ti, relti < *rek-ti, mri-ti < *mer-ti, ją-ti 'jąć, wziąć’, pą-ti 'piąć’, pbi-ti 'płynąć’ itp.;

b)    temat inf. kończy się na przyrostek -a- dodany do rdzenia, np. hbr-a-łi, zm-a-ti 'zwać, wołać’ itp.

2)    Koniugacja II — obejmuje czasowniki z tematem praes. na -ne- (-no-), np. dvign-g, dvigne-h', kosn-g, kosne-Si 'dotknę’ itp.; temat inf. kończy się na przyrostek -nq-, dodany do rdzenia, np. dvig-ną-ti, kos-ną-ti itp.

3)    Koniugacja III — obejmuje czasowniki z tematem praes. na -je- (-jo-) lub ’-e- (’-«-), tj. po spółgłosce miękkiej,' spalatalizowanej przez tematyczne np. znaj-ą, znaje-H, bor-ą, boie-H < *borj-ą, *borje-!i 'walczę’, dSlaj-ą, delaje-H, maź-ą, maźe-H < *wiazj-ą, *mazje-ii, plai-ą, plale-ii < *plakj-ą, *plakje-ii, mel'-ą, meTe-ii < *melj-q, *melje-H 'mielę’, umij-g, umlje-li, bij-g, bije-H, ćuj-q, ćuje-Si, kryj-ą, kryje-łi, daj-ą, daje-H, byvaj-q, byvaje-{i, kupuj-q, kupuje-H itp.;

a)    temat inf. równy jest rdzeniowi, np. zna-ti, bra-ti < *bor-ti ‘walczyć’, mlS-ti ^

<    *mel-li 'mleć’, Hi-ti, ću-ti, kry-ti itp.;

b)    temat inf. kończy się na przyrostek -a- dodany bądź do rdzenia wprost, bądź też do postaci już rozszerzonej przez elementy -v-, -ov-, lub na przyrostek -i-dodany do rdzenia, np. dil-a-ti, maz-a-ti, plak-a-ti, da-j-a-ti, by-v-a-ti, kup-ov-a-ti, um-l-ti itp.

4)    Koniugacja IV — obejmuje czasowniki z tematem praes. na -*-, np. mol-q < molj-ą, moli-fi, proł-ą < *prosj-ą, prosi-h, roźd-ą < *rodj-q, rodi-ii, svl!t-q <

<    *svitj-q, sziti-H, viźd-q < *vidj-q, vidi-łi, viS-Q < *visj-g, visi-H, boj-ą są, boji-H tą, krić-q < *krikj-q, kr iii-ii, sly!-q < *dyxj-<l, slyii-H, biź-q < *bigj-q, biźi-ti itp.;

a)    temat inf. kończy się na przyrostek -i-, jest więc równy tematowi praes., np. mol-i-ti, pros-i-łi, rod-i-ti, svit-i-ti itp.;

b)    temat inf. kończy się na -i- lub na -a- S -f- po j, i, i, z, np. vid-l-ti, vis-i-ti, boj-a-ti tą < *boj-i-ti tą, krii-a-ti < *krii-i-ti, slyi-a-ti < *sly!-(-ti, blź-a-ti < *bli--l-ti itp.

5)    Koniugacja V, tzw. atematyczna — obejmuje cztery czasowniki, których końcówki osobowe dochodzą wprost do rdzenia, przeważnie już zmienionego na skutek zmian fonetycznych w grupach spółgłoskowych (uproszczenia, odpodobnienia); są to;

jes-mb, je-si < *jet-ti, inf. byt i 'być’;

vł-mt, vł-ti < *vłd-ntb, *vłd-si, inf. vid-i-ti 'wiedzieć, znać’;

da-mb, da-ti < *dad-mb, *dad-ti, inf. da-ti 'dać’;

ja-ntb, ja-si < *jad-mb, *jad-ti, inf. jas-ti ^ *jad-ti 'jeść’.

Ze względu na formę 1. sg. można tu zaliczyć jeszcze nieregularny czasownik ima-mb, ima-ti, inf. imi-ti 'mieć’.

Z przedstawionego wyżej przeglądu widać, że koniugacje I, II i III łączy wspólna cecha tematu praes., mianowicie -«-, które może dochodzić albo wprost do rdzćnia, albo być dodatkowo poprzedzone elementem -n- lub -j- i wraz z nim tworzyć przyrostek tematyczny. W związku z tym w innym podziale wprowadzonym przez językoznawcę polskiego T. Lehra-Spławińskiego (1891 - 1965) wyróżnione trzy typy stanowią koniugację I, w obrębie której wyróżnia się odpowiednie klasy i grupy. Kolejno koniugacja II tego podziału odpowiada koniugacji IV, a koniugacja III — koniugacji V w poprzednim podziale. Najogólniej schematycznie możemy ująć porównanie dwóch podziałów w sposób następujący:

podział A. Leskiena	podział T. Lehra-Spławińskiego
koniugacja I -e-
II -ne-	koniugacja I -e-
III -je-
IV	II -i-
V atematyczna	III atematyczna

c. Końcówki osobowe czasu teraźniejszego

Pełny zasób końcówek osobowych, które dochodzą do tematu praesentis przedstawia poniższa tabelka:

j koniugacja		\ ii	III		IV	V
9g. i			m	’-e	-j-i,	-mb
2.	-e-ti	-nt-ti	-je-fi,	'-e-ti	-i-ti	-Si
i	-e-ti	-ne-ti	1je-ti,	1 1 O*	-i-tb	-tb
pi. I.	-e-mb	-ne-mb	-je-mb,	’-e-mt	-i-ma	-mb
' 2.	-e-te	-nerte	-je-te,	'-e-te	-i-te	-te
3.		-n-tt»	-j-Qti,	’-Qtb	-$tb	-ęts ale sętt
du. 1.	-e-vl	-ne-vi		'-e-vi	-i-vS	-vS j
i	-e-ta	-ne-ta	-je-ta,	'-e-ta	-i-ta	-ta
3.	-e-te	-ne-te	-je-te,	*-e-te	-i-te _	-te