0013001 djvu

składa się z wierszowanego lamentu, w którym zarazem wylicza się cnoty zmarłego. Istnieją też płaczki zawodowe, wśród Irlandczyków nawet w New Yorku '). Podobnie u Włochów nowojorskich można spotkać zawodowe płatne płaczki, zwane „prefiche¹*, które we Włoszech, w Kalabrji, na Sycylji i w Abruzzach ogólnie są znane. Na Sycylji^{2 3}), gdy śmierć nawiedzi jakieś domostwo, wszyscy członkowie rodziny i osoby obecne wybuchają przeraźliwym krzykiem i lamentem, wychwalając cnoty nieboszczyka, a najmuje się nawet specjalne płaczki. Nazwa „prefiche" pozwala przypuszczać tu nawiązanie do dawnych rzymskich prae-Hcae^s). Zawodzenie bowiem istniało także w świecie starożytnym zarówno w Indjach, jak i Grecji^{4 5}). Znane jest też ludom pierwotnym. W Urundi nad zwłokami męża żona zawodzi i wylicza wszystkie jego przymioty, oraz życzy mu szczęśliwej drogi; podobnie zachowują się kobiety australskie-'). Przykładów takich możnaby przytoczyć bardzo wiele⁶). Także Żydzi bukowińscy po spuszczeniu zwłok do grobu zawodzą⁷).

Wogóle można stwierdzić, że rytualne opłakiwanie zmarłych najwyraźniej przetrwało we wschodniej i południowej Słowian-szczyźnie. Tam nawet miejscami zauważa się widoczne ślady płaczek. W Polsce pierwotne zwyczaje przeważnie zaginęły; względnie w właściwym czasie nie zostały zapisane. Źródła zwyczaju tkwią w rodzimych zwyczajach słowiańskich, jakie na podstawie różnych świadectw historycznych dadzą się odtworzyć. Ponieważ kościół katolicki w Polsce zwalczał bardzo stanowczo te pogańskie praktyki, szły one coraz bardziej w niepamięć; kościół wschodni, który zawsze na takie pozostałości patrzył więcej pobłażliwie, dozwolił przetrwać temu znacznie dłużej, bo po dzień prawie dzisiejszy.

§. 62. Zakazy opłakiwania.

W przeciwieństwie do nakazywanego powszechnie opłakiwania, lud ma zarazem wiele zapatrywań, które właśnie wzbraniają płakania po zmarłym i stwierdzają szkodliwość łez dla umarłego. Pozorne sprzeczności występujące w tym zakazie tłumaczą się przy bliższej analizie odnośnych zwyczajów ludowych. W całym obrzędzie pogrzebowym głównym motywem różnych praktyk jest pragnienie, aby ułatwić umierającemu śmierć, a po śmierci i pogrzebie nie naruszać jego spokoju. Dlatego istnieje zakaz płakania w chwili śmierci, bo to konającemu przerywa umieranie i sprawia tylko większe męczarnie. Również też po pogrzebie nie należy zmarłego opłakiwać, aby nie niepokoić duszy nieboszczyka, a przez to nie skłaniać jej do pośmiertnych wędrówek. Do tego przyłącza się także ta okoliczność, że uroczystość pogrzebowa ma nieraz wogóle nastrój pogodny i wesoły. Zawodzenie bowiem było przecież raczej czynnością obrzędową, aniżeli objawem istotnego żalu. Choć więc zasadniczo mylnie postępują ci badacze, którzy w przesądach ludowych usiłują doszukać się pewnych zwartych i jednolitych systemów, o tyle jednak w danym wypadku żadnej sprzeczności niema i pozornie przeciwne wyobrażenia mają swe jednolite uzasadnienie.

Przekonania tego rodzaju spotyka się już w Zend - Aveście, gdzie łzy pozostałych przeszkadzają zmarłemu wejście po moście do nieba. Księga praw indyjskich Jajnavalkja zabrania płaczu, bo zmarły musiałby spożyć wszystkie łży wylane przez krewnych. Z literatury greckiej i łacińskiej dałyby się przytoczyć analogiczne przykłady'). Na podobne przesądy słowiańskie wskazywał już Kotlarewskij^{8 9 10}), możnaby je znacznie pomnożyć przez szereg polskich wierzeń.

Na Pomorzu ^J) uważa się, aby żadna łza nie padła na zmarłego, gdyż inaczej leżałby mokro. Kaszubi¹¹) nie płaczą po zmarłych, aby im koszuli nie zamoczyć. Na Mazowszu pruskiem¹²) wierzą, że zmarłych nie trzeba zbyt opłakiwać, bo to zakłóca im

243 16*

1

*) Knortz Karl, Was ist Volkskunde? Altenb. 1900, s. 116.

2

*) Pitre, Usi e costumi. Palermo 1889.

3

^s) Bulletin de Folklore. T II, s. 356.

4

) Oldenberg, Veda, s. 572; Rohde, Psyche, s. 204; Wasmansdorff, Die Trauer um die Todten, s. 18 — 20.

5

■') Le Roy, Religia ludów pierwotnych, s. 103, 278.

6

‘) Wasmandorff, Die Trauer, s. 4—21.

7

•) Ztsc.hr. f. oestcrr. Vkunde. T. VII, s. 123.

8

') Wasmansdorff, Die Trauer, s. 23—24.

9

-) Kotlarewskij, O pogreb. obyczajach, s. 214 — 5.

10

) Knoop, Volkssagen, s. 164.

11

*) Tetzner, Die Slawen, s. 462.

12

^:’) Wisła. T. VI, s 794