30515 DSCN2149

890    Apokaliptyka i eschatologu Starczo Tesla men ta

ii' uznaj a suwerenna w ład/.ę Boga l/raela (|5.2> 2i; *9.22-2(0 Bogactwo l^:m|Mu i Etiopii popły nie do Jeruzalem (45,14) Królów ie zdumieją sie przeobrażeniem l/raela. sługi Pana. klon lx\l/ic św iatłem dla narodow i usprawiedliw i w ielu eier pl i wie znoszae udręki w > gnania i t zekajae na objawienie sie jego Boga Kroi perski. 1 \ ru\ Iw I narzędziem Jahwe. czy nawet jego .Mesjaszem", namaszczonym królem (H.IY 6 Demem Izajasz p*xlkrcslał ti3.19; 48,6). ze uwolnienie z Babilonu jest .rzeczą nowa Można ja zrozumieć i> Iko przez analogie do w ielkich wydarzeń z przeszłości Wezwanie do przy gotow ania na pusty ni drogi Panu (-*0.4) oznaczało w rzeczy wistości zapowiedz nowego W\jseia (temat obeem już w Oz 2.1 t-lS). Iz 51.9-11 przy-wolu je jeszcze starszy wzorzec, pytając Boga: .Czy z me Ty rozgromiłeś Kahaba. czy nie ty przebiłeś smoka? Czy zes me Ty osuszy ł morze, w <xly W lelkiei t Uchlani' Biblia nie opisuje w alki Boga ze ..smokiem", ale często do niej naw iazuje (np Ps 74.12-1“*; 89.10*11: Hi 26.12*13; zob. wyczerpujące studium J Daya. Gods Omftkt tri tli (lic Dra* gon and Ihe Sca (Cambridge, I985|). Opowieść jest znana obecnie z tekstów kananejskich odnalezionych w l garit w phi Syrii w I929 r.: bog Baal walczy tam z Morzem (Yamm) i potworami, jak Lotan (lewiaun) (zob. .IA77 129-112). W kulcie św iątyni jerozolimskiej Jahw e zajął miejsce Baala jako bóg zwycięzca i historia owej walki z morzem stanów iła przenośnie stworzenia oraz - jak w Iz 31 - Wyjścia. Dcutero-Izajasz próbował przybliżyć znaczenie powrotu z Babilonii porównując je z ową mitologiczną w alką. Obraz walki ze smokiem zajmie poczesne miejsce w eschatologii powygnaniowej (np. Iz 27.1; Dn ").

L topijne przepowiednie Iz 40-55 z pewnością podtrzymywały na duchu powracających wygnańców. Niebawem jednak staje sie oczywiste, ze przyszłość nic będzie bynajmniej tak wspaniała. jak zapow iadał to prorok. W Iz 62.6*“’ wyczuwa się już bliski problem: strażnicy mają .przypominać Panu’ i nie dawać mu spokoju. ..dopóki Jeruzalem nie odbuduje’. Jednak problem niewypełnienia proroctw dotyczących odnowy o wiele ostrzej występuje w Ag

(B) Księga Aggeusza. Ag 1.6 ukazuje skrajne ubóstwo wspólnoty' powygnaniowej. Według proroka by ło jedno wytłumaczenie tego wielkiego rozczarowania: ..Z powodu mego domu. który leży w gruzach, podczas gdy każdy z was pilnie się troszczy’ o swój własny dom’ (Ag 1,9). Według Ezd 6.14-15 świątynię odbudowano dopiero dwadzieścia lat po powrocie, pod presją Aggeusza i jego następcy proroka Zachariasza Obiecywana od mia-

I

n.i jednak nie nastąpiła Jak czynią wszyscy pr<,_ro cy. tak i Aggcusz /decydowanie odrzucał myśl. j_a. koby g go przepowiednia była pomyłką (zo|> ( roli. U hen hophety Faitcd 1^"* 168). Podkreśl ił natomiast, /c spełni się ona niebawem '.

W iiliK /na jest tutaj zasadnicza strategia, zgodnie z która wyrocznie prorockie wskazujące na okresloin c/as uważano /a aktualne |)o upłynięciu wyznaczonego terminu spełnienia: wyrocznie te miały spełnić się w przyszłości. Ani zaufanie do Dcutcro Izajasza, ani Aggeusza nie zostało podważone. pomimo ze odnowa nie urzeczywistniła się zgodnie z zapow iedziami Traktowano ich proroctw a jako mow iącc o esc hatologicznej przyszłości

.Aggcusz zatem w prowadza odmienny aspekt eschatologii powygnaniowej: oczekiwanie mesjańskie Podsumowująca wyrocznia (2.20-23) zapowiada obalenie królestw, z Zorobabcla (namiestnika) czy ni jakby sy gnet’. Oznacza to. że Zoruba-bel zasiądzie jako kroi na tronie I )aw ida (zob. I). Petersem. HaggaiandZechariah /-#|Phl. 19841102-• 106). Wyrocznia zdaje się zapowiadać upadek Persji i przywrócenie niezależności Judy w bliskiej przyszłości. Nic jest to jednak wezwanie do buntu czy nakłanianie kogokolwiek do koronacji Zoro-babcia. Prawdopodobnie Zorobabcł przywróci dynastię Dawida Panowanie jego nic doprowadzi do zakończenia dziejów , lecz będzie częścią ostatecznej. pełnej chwały odnowy Izraela Jednakże data tego przeobrażenia zależała od w oli Boga 8    (C) Księga Zachariasza. Oczekiwanie

mesjańskie jest także wyrażone w Za 1-8. pochodzącym z tych czasów co Ag. Inaczej niż Dcutero-Izajasz i Ag, Za przedstawia wizje w sposób całkowicie symboliczny i przypominając Ez. Wizje tłumaczy’ prorokowi anioł, tak jak to ma miejsce u późniejszej literaturze apokaliptycznej. Jak inni ów cześni prorocy, Zachariasz głosił: .Miasta moje znowu zakwitną dobrobytem" (1,17); zapowiadał też. że Pan osobiście zamieszka pośród ludu (2,14--15). W tym scenariuszu jednak prorok przywiązuje szczególną wagę do dwu postaci: Zorobabcla oraz najwyższego kapłana Jozuego; są oni określeni jako .dwie gałązki oliwne" czy dwaj pomazańcy (Mesjasze) stojący przed Panem. W rozdz 3 czytamy, że Jozuc miał przeciwników, symbolizowanych w wizji przez szatana. Anioł Pański karci szatana, Jozuc zaś zostaje oczyszczony, a jego w ina anulowana. Następnie dowiaduje się, że Bóg pośle -sługę mego - Odrośl”, co znaczy, że przyw róci dynastię Dawidową i oddali winę kraju. Zachariasz powraca do tych dwu postaci w rozdz. 6. Na głowę Jozuego zostaje włożona korona, po czym słyszy, że -Odrośl” bądź spadkobierca Dawida za siądzie na tronie i że kapłan będzie po jego pra

/daniem niektórych uczonych, korona spo '' -l.i pierwotnie na głowic Zorobabcla (por. NAM, Tak czy inaczej, jasno z tego wynika, że ka-^an i król przewodzą wspólnocie.

¹ _Nv Za. podobnie jak w Ag. problemem jest niiczcidc oczekiwań mesjańskich Czytamy, ze (klrośl ‘ odbuduje świątynię, ale nie. że pokona wrsje To należy pozostawić woli Boga Zacha nasz nic jest rewolucjonistą. Interesuje go bar-j/iej stan kraju niż jego niezawisłość. Odrośl Da wicia jest nieco przyćmiona przez kapłana (przy• najmniej jeśli korona spoczywa na głowie Jozu-ego. jak głosi hebr. tekst Za 6.11). Trzeba pod kreślić, zc -Mesjasze", o których mowa, to nie transcendentni zbawcy w sensie chrześcijańskim. Są to piastuni określonych urzędów w odnowionej wspólnocie żydowskiej. Wzorzec raczej dwu Mesjaszy, a nie jednego, powraca w dokumentach z Qumran (Collins. Apocalyptic Imagu milion 122-126; ~> Apokryfy 72.117).

9    (D) Księga Ezechiela 40-48. W Ag i Za odnajdujemy nurt powygnaniowej eschatologii, zainteresowany trwałym i chwalebnym odnowieniem Jerozolimy, jak też przywiązujący dużą wagę do roli świątyni i kapłaństwa. Podobny nurt występuje w Ez 40-48, w wielkiej wizji odnowy'Jeruzalem, gdzie prorok jest prowadzony przez anioła pośrednika (Hanson. Daien of Apocalyp-iic 228-240). W wizji Ezechiela jednak Mesjaszem jest „książę*, ktoś o najwyraźniej mniejszej władz) politycznej niż król, brakuje również wzmianki o najwyższym kapłanie (J-D. Levcnson. Theolo gy ofthe l*rogram ofRestoration (Missoula, 1976) 55*107; zob. Petersem Haggai and Zechariah 1-8 |—»§ 7| 116-119, jeśli chodzi o dalsze różnice między Ez 4048 a Za). Fragment Ez może pochodzić

z nieco wcześniejszego okresu niż Ag i Za.

10    (E) Trito-lzajasz. Diametralnie różne stanowisko wobec świątyni prezentuje Iz 56-66 (Trito-lzajasz); jest to luźny zbiór wyroczni pochodzących prawdopodobnie od uczniów Den-tero-fzajasza. Iz 66,1-2 zapytuje wprost, czy można zbudować Bogu na ziemi godny jego dom (por. 1 Kri 8; Dz 7). Jest zupełnie jasne, że prorok, który wygłosił tę wyrocznię, był przeciwny planom Ag i nie przywiązywał specjalnej wagi do świątyni; mniej jasne są jednak charakter, powód i zasięg podziałów w łonie wspólnoty żydowskiej, które ujawniają te wersety.

W 1975 r. Paul I). Hanson przedstawił imponującą rekonstrukcję wczesnej sytuacji powygnaniowej w dziele zatytułowanym The Da ten o/Apo ctilyptic. Według autora dwie grupy zabiegały po powrocie z Babiblonii o kontrolę nad kultem jerozolimskim. Jedna to .partia hierokratyczna"

Apokctliptykct i eschatologia Starego Testamentu

mi

kapłanów sadokickich. Jej poglądy znajdują odzwierciedlenie w Hz 4048. Ag i /a Druga by ła partia wizjonerska. której zapatrywania przedstawia Iz 56-66. Zdaniem Hansona w ty m drugim przypadku mamy do czynienia z .ugrupowaniem protoapokaliptycznym ; wnioskuje tak na podsta wic apelu o interwencję nadprzy rodzona i nadziei na przeobrażenie kosmiczne, związane z ich niechęcią do kultu kapłańskiego.

Interesującym elementem rekonstrukcji Han-sona jest interpretacja tego materiału, który zawsze zbijał uczonych z tropu. Autor ma niezaprzeczalnie rację, zc istniały w łonie powygnaniowej wspólnoty ostre różnice (niezależnie od debaty na temat świątyni. Ez 44.9: .Żaden cudzoziemiec, nic obrzezany na sercu i na ciele, nic może wstępować do mego przy bytku" kontrastuje z Iz 56.1-•8: „Niechże cudzoziemiec, który się przyłączył do Pana, nie mów i tak... przyprowadzę na moją Świętą Górę i rozweselę w moim domu modlitwy"). Jednakże według niektórych uczonych Hanson upraszcza problem. Iz 56-66 odczytuje jako długotrwałą polemikę z kultem sadokickim. W przy padku Iz 57.1-13 więc - mowa tu o różnych praktykach bałwochwalczych, w tym o ofiarach z ludzi - Hanson zakłada posłużenie się tradycyjna retoryką w celu oczernienia kapłaństw a. Inni bi-bliści odczytują fragment dosłownie i uważają, zc przedstawia on popełnione nadużycia. Trudności interpretacyjne można zauważyć w Iz 66,3. Tekst hebr. umieszcza obok siebie frazy oparte na konstrukcji imiesłowowej; .Zabijający wołu, mordujący człowieka, ofiarowujący' barana. psu łeb ukręcając ". Zgodnie z tą interpretacją Tryto--Izajasz odrzucał całkowicie kult ofiamiczy Można jednak czytać odnośny fragment; ..Kto zabija wołu. morduje także człowicka". W tym przypadku prorok nie atakuje ofiary jako takiej, ale etykę czcicieli, a ostrze polemiki jest wymierzone nic przeciwko kapłaństwu, lecz przeciw ko tym. którzy przywracają daw ne bałwochwalcze praktyki (por. J. Blenkinsopp, A History of Prophecy in Israel i Phi, 1983 ) 249). Tak czy inaczej jednak Hanson przekonująco dowiódł, ze grupa opisana w Iz 5666 stanowiła niewiele znaczący, marginalny człon społeczności powygnaniowej. Można to wywnioskować np. z Iz 65.13: -Oto moi słudzy jeść będą, a wy będziecie łaknąć. Oto moi słudzy pić będą, a wy będziecie cierpieć pragnienie"; .słudzy" to najwyraźniej ci. którzy' cierpią głód i pragnienie. W reakcji na pozostaw anic na marginesie wołają do Boga o ingerencję: .Obyś rozdarł niebiosa i zstąpił - przed Tobą skłębiły się góry" (63.19). Bóg jest przedstaw iony jako wojow nik zbrukany krwią (Iz 63). podążający zbawić