37323 skanuj0046

odmiany bohaterskiej śmierci w boju i śmierci tej również raczej pożądano, niż lękano się ej. zwłaszcza jeśli ktoś w dodatku poległ za sprawę Chrystusa, jak podczas wypraw krzyżowych. Oczywiście obok występował lęk przed zmarłymi ukazującymi się po śmierci i złymi juchami, bo właśnie po złych zmarłych spodziewano się. że po śmierci nie zaznają spokoju. Powszechne natomiast było wyobrażenie o bezzwłocznym indywidualnym Sądzie Bożym nad pojedynczą dusza, jeszcze przed ogólnym Sądem Ostatecznym. Niebo sprowadzało się *icdy do Wsio beatifica. tzn. pojmowane było jako stan kontemplacji w bezruchu, wyrażającej poznanie i uwielbienie Boga, a najwyżej jako spełnienie mistycznej więzi z. Boskim oblubieńcem⁶³.

W pełni i u schyłku średniowiecza śmierć została zindywidualizowana jako śmierć własna. Mnożyły się przejmujące dreszczem wizje zaświatów, w XII w. pojawiają się przedstawienia Sądu Ostatecznego, około roku 1200 pojawia się śmierć uosobiona, której w XIV XV w. towarzyszą tańce śmierci. Uważa się, że w obliczu tych okropności i konkurencji katarów pomiędzy rokiem 1070 a 1200 wymyślono czyściec, miejsce oczy szczenia pomiędzy niebem a piekłem, jakby czasowe piekło, w którym grzesznikom wolno było odpokutować, aby •v końcu pójść do nieba. Mogli im w tym pomóc ziemscy członkowie Kościoła, modląc się /a nich i korzystając ze środków kościelnej łaski, później odpustu, co by ło nader pocieszające. Datowanie podane przez Le Goffa⁶⁴ me wytrzymuje oczywiście kry ty ki, ponieważ da się wy kazać, że pojęcie i przedmiot był o wiele starsze, tyle że wtedy z marginalnej teologicznej roli stały się ważną nauką sformułowaną przez sobór lyoński w 1274 r. i zapisaną wbrew przedstawicielom reformacji na soborze trydenckim w 1563 r. Kościelną topografię zaświatów w7bogaeiło dodatkowo łono Abrahama - Limbus Patroni i l.imbus Puerorum dla nieoch rzężonych, ałe niewinnych -grup problemowych”, dla których nic było miejsca w troistym modelu niebo-piekło-czyścicc⁶⁵. Umieranie pozostało wprawdzie sprawą wspólnoty, ale głów nym problemem stało się teraz przezwyciężenie indywidualnego łęku przed śmiercią, nauczenie się i poddanie dobrej śmierci. Jak można było to zrobić, uczył bogato ilustrowany gatunek literacki artes moriendi, który kwitł u schyłku średniowiecza, by zaniknąć dopiero w XVI w., ale wcześniej jeszcze Marcin Luter zdąży1 w 1513 r. wmieść do niego swój wkład⁶⁶.

W XVI w. załamuje się według Ariesa mniej lub bardziej skuteczne ujarzmienie śmierci doświadczanej teraz jako podstępna i groźna, jako długu i bliska śmierć. Reformacja i reforma Kościoła katolickiego powróciły równocześnie do jak najsurowszego chrześcijańskiego modelu zaświatów, ale wcześniej nowe kierunki filozoficzne zdążyły juz uczynić wolę moralną, zamiast kontemplacyjnego rozumu, najwznioślejszą zdolnością człowieka⁶⁷. Niebo

Bernhard Lang.Colleen MeDanndl, Der Himmd Eine Kulmrgeschichtedesewigert Lehens, wyd. 2, Frankfurt 1990. s. 153 i n,

⁶⁴ Jacqucs Lc Goff. Narodźmy czyśćca. pr/cl. Krzysztof Kocjan. Warszawa 1997 ”■ Inngard Wilhclm-Schaffcr. (Jones Beamter und Spielmann des Teufeb. Der Tod in Spatmittełałter md truher Neuzeii, Koln 1999, y 68-S3.

** Roger Chartter. Les arts de rrwurir. 1450-1600. -Annales" 31 11976). s. 51-75: Arthur K. Irnhof. Ars moriendi. Die Kunsi des Sierbens elnsi und licu te. Wien 1991.

^b’ Bernhard Lang. Collcen McDannell, Der Htmmeł. y 156.

175