45468 skanuj0016 5

24    1. PrognottykM nufdtynmmdow*

Do drugiego typu prognoz liniej prognozy mówiące. ..kiedy" coś się wydarzy, •dc pomijające specyfikację następstw w czasie. Zostały one nazwane prognozami ..punktowymi". Dla większości polityków jedyne prognozy mające minimum ukccptowalności to prognozy punktowe. Stare powiedzenie Waszyngtona ..Mieć meję w niewłaściwym momencie to jej nie mieć" („To be right at the wrong time is to bc wrong") jest mądrością ostrzegającą wszystkich prognostyków; że cokolwiek mniej niż surowa prognoza punktowa nie ma większej wartości politycznej*'¹.

Większość prognoz to prognozy typu „beta", czyli twierdzenia o przyszłości pomijające zarówno bazę wyjaśniającą, jak i specyfikację czasową. Nie mówi tię w nich, ..kiedy" coś się stanie ani „w* jaki sposób". Prognozy typu „beta" wskazują tylko. 2e coś nastąpi. Ale nawet takie prognozy niełatwo uczynić win-i)godnymi. Na przy kładzie spoza nauk społecznych można zauważyć, dlaczego prognozy typu „bela" są trywialne i nie zasługują na dostateczne zaufanie. Weźmy pod uwagę prognozę uwzględniającą wschód slońcn. „Słońce jutro wzejdzie" to stwierdzenie noszące cechy najwyższej wiarygodności. Ale kiedy wykraczamy poza trywiulne przypadki i usiłujemy ustalić w minutach, kiedy słońce wzejdzie, zuczynąją się problemy.

1.5. Uwagi terminologiczne i metodyczne

W celu nazwania różnorakich prób przewidywania przyszłości i ich wyników stosuje się bardzo zróżnicowane terminy. Najważniejsze z nich to: prognozowanie. prognostyka, futurologia. futurystyka, prognozologia. prognoza, projekcja, predykcja, antycypacja, w izja, przepowiednia. W języku angielskim do przewidywania przyszłości odnoszą się takie terminy, jak: fulure.% research.fu• turę stutBes, prospeciht słutlles, forcslght. futurism, futurology, prospeeth*. fuiurihłts. forecasi, profet hon. predktion. prognosis. pmtpecling. JoreleU. pre-u lence. Chociaż w takim nieładzie terminologicznym trudno o jasność wypowiedzi. trzeba podkreślić, żc różnorodność terminologiczna jest czymś naturalnym. dlatego nie termin jest w ażny, ale znaczenie, jakie mu przypisujemy na zasadzie pewnej konwencji.

Dzisiejszą prognostykę poprzedziła fułtimlogla (lac. futurus - przyszły), nmiku z założeń i ambicji ząjnuijąca się przewidywaniom i prognozowaniom przyszłości człowieka, społeczeństwa i kultury (cywilizacji). Nazwę „l\itu-rologin" wprowadził w 1943 roku Ossip K. Flechthcim, ale upowszechniła się dopiero w latach 50. i 60. XX wieku²⁴. Był to okres zacieklej rywalizacji

¹¹ Pnr. uin/c.s 12.

“Niiii0|li»»rpn»iniąf MarntnpWMli rtijt diifriniifnMi»fi^>ii^ł*ifi)**"^lt¹‘*^M*ł'‘y Matma* wypowwtt: „2»wny w wMka y*KVNłynaa4 ten. kio fnmO|li M apł**n*f imtąaM* ił dr Bourtim Hn»w* /#•w dtulawi aft noir o

WwuwMWMlwhw, „lh* Rnm M Potno", Imamy |vSi, i lita I, • •*3i cyt /• L PMWMi CflMpMay a pliki .Mm «» Mwtuiąiś t aMMfMlIŚHpilNMfeA immMo ■MdrioMmOwiSTÓ. WP. Wmim 2JT) .    ■ gospodarczej, militarnej i ideologicznej między socjalizmem a kapitalizmem w skali świata, nic więc dziwnego, że futurologia dala się wciągnąć do walki ideologicznej. Powstawały finansowane przez rządy programy badawcze, które w spierały jedną z dwu dominujących ideologii. Doszło do odejścia od naukowego obiektywizmu. Z tego pow^rodu futurologię spotkał podobny los jak geopolitykę, którą starano się wykorzystywać do uzasadnienia podbojów dokonywanych przez hitlerowskie Niemcy. Obecnie można powiedzieć, żc okres „wstydu” minął i obie nazwy znowu są się w użyciu. Dotyczy to zwłaszcza geopolityki.

W okresie zimnej wojny uprzedzenia ideologiczne zbyt często dawały o tobie znać. Spektakularne błędy popełniali zwłaszcza ci, którzy silnie związali się z ideologią socjalistyczną, przyjmując za pewnik przyszły kształt świata. Prognozy o takim podłożu ideologicznym były krytykowane już ówcześnie, ale z późniejszej perspektywy ich błędy' widać „jak na dłoni"; mało tego, wydają się dziecinnie naiw ne. Oto jeden z przykładów. J. D. Bernal w książce wydanej pod koniec lat 50. XX wieku napisał: „swą analizę opieram na socjalistycznych podstawach". Następnie prognozuje, że „podstawa gospodarki opartej na wymianie za pomocą pieniądza staje się anachronizmem w obliczu mózgów elektronowych [czyli komputerów - M. S.J"^:\ Autor nic miał też wątpliwości co do tego, który system jest efektywniejszy'. W krajach socjalistycznych „wolu-men produkcji, choć mniejszy niż w dawnych krajach przemysłowych, WZFBfU

0    wiele szybciej i są już oznaki, że za jakieś dziesięć lat zdystansuje nawet pin dukcję Stunów Zjednoczonych"²⁴.

Antycypowanym możliwościom komputerów dal się „uwieść" również polski ekonomista Oskar Lange. Ten niezwykle uzdolniony statystyk, ekonomc-tryk i cybernetyk na krótko przed śmiercią opublikował artykuł Muszymi Hcz<n it

1    rynek („Życic Gospodarcze” z 24.10.1965), w którym wyraził przekonanie, żc komputery nie tylko zastąpią rynek, ale też będą w stanic wykonywać rzeczy, do których rynek nigdy nie był zdolny.

Inny bardzo inteligentny amerykańsko-kanadyjski ekonomista i socjolog John Kenneth Calbraith (zmarły w 2006 roku w wieku niemal 98 lal, prze/ wielu uważany za kandydata do Nagrody Nobla), w 1968 roku opowiedział się za izw. teorią konwergencji kapitalizmu i socjalizmu (modną w lutach 60.), zwłaszcza w systemach planowania. Napisał m.in.: „Decentralizacja w gospodarce typu radzieckiego nie jest powrotem do ry nku, ale przesunięciem niektórych funkcji planowania ze szczebla państwa na szczebel przedsiębiorstwa. (...). Nie ma tendencji do konwergencji między radzieckim i zachodnim systemem przez powrót do rynku. Oba systemy go jut przerosły [podkreślenie moje M. S.J. Wymierną konwergencją jest dążenie do takich samych form planowania"²’.

'* y D Ucinał, \Vwi b*t p$pi, KlW, W.un/.iw* 1960 (oryginał 1951), ■. 104,

*• IMnte, «• 24 A,

¹ J K (ialłtfMilli.    tafcKrM/    |«,h.i IIWl yl /,. I

wm*" I imiiniii w    i'WN, w..w \m, ■ i n